"Ανάμεσα στις επιθυμίες και στις ηδονές, υπάρχουν κάποιες παράνομες.Σε μερικούς περιστέλλονται από τους νόμους και από άλλες καλύτερες επιθυμίες, με την επικουρία του λογικού.Έτσι, ή φεύγουν εντελώς ή όσες μένουν είναι λίγες και αδύνατες. Σε άλλους όμως είναι δυνατότερες και περισσότερες..."
Πλάτωνος Πολιτεία

Κυριακή 6 Ιανουαρίου 2013

Οδηγίες για τις πηγές της Ιστορίας

      Η δεύτερη ομάδα ερωτήσεων της Ιστορίας περιλαμβάνει δύο ερωτήσεις – από 25 μονάδες η καθεμία – που η απάντησή τους απαιτεί το συνδυασμό ιστορικών γνώσεων (κυρίως των πληροφοριών που παρέχει το διδακτικό εγχειρίδιο) και των στοιχείων που θα αντλήσει ο μαθητής από τα ιστορικά παραθέματα που δίνονται.
      Γι’ αυτό το λόγο παρατίθενται σε αποσπάσματα ή και ολόκληρα κείμενα, ιστορικά δοκίμια, άρθρα, ειδήσεις, γελοιογραφίες, γκραβούρες, γραφήματα κτλ, δηλαδή άμεσες ή έμμεσες πηγές ιστορικής πληροφόρησης, από τις οποίες ο μαθητής πρέπει να αποσπάσει τις σχετικές πληροφορίες, να τις εντάξει χρονικά και να τις συνδέσει με την ιστορική αφήγηση.
     Σε γενικές γραμμές μια πηγή:
 επιβεβαιώνει και τεκμηριώνει τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου,
 επεξηγεί και διασαφηνίζει τα ιστορικά δεδομένα του βιβλίου,
 παρέχει πρόσθετα στοιχεία για ένα θέμα,
 καταθέτει μια αντίθετη γνώμη από αυτή που υποστηρίζεται στο κείμενο του σχολικού βιβλίου, ή
 αποτελεί συνδυασμό των παραπάνω.
     Ο μαθητής πρέπει αρχικά να αντιληφθεί τη σχέση της πηγής με το σχολικό βιβλίο και στη συνέχεια να αξιοποιήσει το κείμενο της πηγής, για να ενισχύσει την απάντησή του. Οι μέθοδοι που προτιμώνται είναι η σύνθεση και η παράθεση. Σύμφωνα με τη μέθοδο της σύνθεσης, ο μαθητής επιχειρεί να συνδυάσει τα δεδομένα του βιβλίου με αυτά της πηγής. Αντίθετα , σύμφωνα με τη μέθοδο της παράθεσης, ο μαθητής γράφει, αρχικά, τις σχετικές με την ερώτηση ιστορικές γνώσεις από το σχολικό βιβλίο και στη συνέχεια σχολιάζει το κείμενο της πηγής, αφού πρώτα εντοπίσει τα σημεία που απαιτούνται για τη συγκεκριμένη απάντηση.
     Πάντοτε ο μαθητής πρέπει να έχει ξεκάθαρο στο μυαλό του τι ακριβώς ζητάει η ερώτηση , να προσέχει, ώστε να περιλαμβάνει στην απάντησή του όλες τις πληροφορίες από το σχολικό εγχειρίδιο και τις αντίστοιχες από τα παραθέματα και να συνδέει κατάλληλα τις πρώτες με τις δεύτερες. Καλό είναι επίσης να επισημαίνει , κατά περίπτωση, νέα ή διαφορετικά από την ιστορική αφήγηση στοιχεία και να κρίνει ή να αξιολογεί τις πληροφορίες των πηγών, όταν αυτό χρειάζεται.
     Στις Πανελλαδικές εξετάσεις μια καλογραμμένη απάντηση-μικρή έκθεση- που θα "πλέκει" τις ιστορικές γνώσεις με τις πληροφορίες της πηγής, αντί να παραθέτει απλά το ένα κάτω από το άλλο, θεωρείται το ιδανικό. Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία των γραπτών, ακόμη και των άριστων, είναι γραμμένα με την ασφαλή μέθοδο της παράθεσης.
     Στη βαθμολόγηση των γραπτών υπάρχει πάντα ο προβληματισμός μεταξύ των εξεταστών αν θα πρέπει να αφαιρεθούν μόρια για τον τρόπο με τον οποίο είναι γραμμένη η πηγή, από τη στιγμή που η παράθεση είναι αυτή που κυριαρχεί. Οι πιο αυστηροί και απαιτητικοί βαθμολογητές δηλώνουν ότι μια άψογη απάντηση γραμμένη με τη μέθοδο της παράθεσης θα την βαθμολογούσαν με 47-48/50, φυλάσσοντας το πλήρες 50άρι για γραπτό που θα ήταν γραμμένο με τη μέθοδο της σύνθεσης. Άλλοι δηλώνουν ότι θα είναι πιο επιεικείς με τυχόν παραλείψεις ενός γραπτού που επέλεξε τη μέθοδο της σύνθεσης, γιατί ο μαθητής αυτός τουλάχιστον ακολούθησε τον πιο επικίνδυνο δρόμο. Με άλλα λόγια, όσον αφορά στις εξετάσεις, η παράθεση είναι πλήρως αποδεκτή, αλλά για ένα άριστο γραπτό προτιμάται η μέθοδος της σύνθεσης.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΕΣΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
        Μπορεί να είναι σχετική με τη δομή της απάντησης, ή με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, χρονολογική, κ.τ.λ. ένταξη του θέματος, ή να εμπεριέχει το θέμα και τη θέση του μαθητή για το ιστορικό συμβάν, ή να είναι μια άλλη, σχετική με τα ιστορικά γεγονότα , παράγραφος από το ιστορικό εγχειρίδιο ή μπορεί και να μην υπάρχει εισαγωγή, αλλά να ξεκινά ο μαθητής κατευθείαν την απάντησή του με την αναφορά του στις ιστορικές του γνώσεις .


ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
1ος ΤΡΟΠΟΣ
1. Ιστορικές γνώσεις
    Ο μαθητής παραθέτει τις ιστορικές γνώσεις , που σχετίζονται με το συγκεκριμένο ερώτημα, όσο το δυνατόν πιο κοντά στις πληροφορίες που δίνει το σχολικό εγχειρίδιο.

2. Πληροφορίες από το ιστορικό παράθεμα
      Ο μαθητής καταγράφει οργανωμένα τις πληροφορίες που απαιτούνται για τη συγκεκριμένη ερώτηση από το/τα ιστορικό παράθεμα/παραθέματα και τις συνδέει με τις ιστορικές γνώσεις που παρέθεσε στο προηγούμενο μέρος. Οι πληροφορίες παρατίθενται σε ξεχωριστή παράγραφο και με τέτοια συνδετική φράση που να δείχνει τη σχέση της πηγής με τα δεδομένα του βιβλίου (αποδεικτική, συμπληρωματική, αντιθετική κ.ά.). Το περιεχόμενο της πηγής παρουσιάζεται με τα λόγια του μαθητή, ενώ παρατίθενται αναφορές από το κείμενο της πηγής για επιβεβαίωση, μέσα σε εισαγωγικά ή παρενθέσεις.
    Συχνά οι μαθητές επιχειρούν την απλή αντιγραφή σχετικών (ή και άσχετων) τμημάτων του ιστορικού παραθέματος, χωρίς να τονίζουν τα σημεία που ενδιαφέρουν. Έτσι δεν απαντούν ακριβώς στα ζητούμενα και χάνουν πολύτιμους βαθμούς. Άλλες πάλι φορές αρκούνται σε μια γενικόλογη αναφορά στοιχείων του παραθέματος, χωρίς συγκεκριμένες αναφορές, χωρίς να φαίνεται δηλαδή από ποιο σημείο του κειμένου αλίευσαν τις πληροφορίες.
   Είναι φανερό πως δεν αρκεί η αντιγραφή των στοιχείων που προσφέρει η πηγή, ούτε η αναφορά τους, έστω και με άλλη διατύπωση. Είναι απαραίτητο να επιλέγονται προσεκτικά οι χρήσιμες πληροφορίες, να ιεραρχούνται ή κατά περίπτωση να ομαδοποιούνται και προπαντός, τα ζητούμενα του θέματος να συνδέονται με την ιστορική αφήγηση. Για να είναι η απάντηση ολοκληρωμένη κατά τη σύνδεση των ιστορικών γνώσεων και των στοιχείων του παραθέματος, καλό είναι να γίνονται συγκεκριμένες αναφορές.
   Προκειμένου να επιτευχθεί επαρκής σύνδεση της πηγής με τα ιστορικά δεδομένα του σχολικού βιβλίου, μπορεί να χρησιμοποιηθούν φράσεις του τύπου: «όπως έχει ήδη αναφερθεί…», « προηγουμένως έγινε λόγος για…», «σημειώθηκε ήδη ότι…», « σε συνέχεια των όσων αναφέρθηκαν…», «σε συνάρτηση με τα προηγούμενα…».

2ος ΤΡΟΠΟΣ
    Ο δεύτερος τρόπος απάντησης είναι παραλλαγή του πρώτου , μια διαφοροποίηση δηλαδή στην οργάνωση της απάντησης. Συγκεκριμένα ο μαθητής μπορεί να αρχίσει το κύριο μέρος της ανάπτυξής του από τις πληροφορίες που παρέχει το ιστορικό παράθεμα και μετά να συνεχίσει με την παράθεση των ιστορικών γνώσεων.

ΣΥΝΘΕΣΗ /ΕΠΙΛΟΓΟΣ
   Σ’ αυτό το μέρος ολοκληρώνεται η απάντηση, γιατί επιχειρείται η οριστική αποτίμηση, η αξιολόγηση, η πύκνωση όσων προαναφέρθηκαν , ανάλογα με αυτά που ζητά η ερώτηση. Επισημαίνεται επίσης η συμφωνία ή η ασυμφωνία μεταξύ των ιστορικών γνώσεων και των πληροφοριών που αποκόμισε ο μαθητής από την ανάγνωση του ιστορικού παραθέματος.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
        Μπορεί να είναι σχετική με τη δομή της απάντησης, ή με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, χρονολογική, κτλ ένταξη του θέματος, ή να εμπεριέχει το θέμα και τη θέση του μαθητή για το ιστορικό συμβάν, ή να είναι μια άλλη ,σχετική με τα ιστορικά γεγονότα , παράγραφος από το ιστορικό εγχειρίδιο ή …(Μπορεί και να μην υπάρχει εισαγωγή αλλά να ξεκινά ο μαθητής κατευθείαν την απάντησή του με την αναφορά του στις ιστορικές του γνώσεις ).

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
      Ο συγκεκριμένος τρόπος ανάπτυξης είναι συνδυασμός της ιστορικής αφήγησης και των πληροφοριών που παρέχει το ιστορικό παράθεμα. Ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει την ιστορική αφήγηση ως καμβά, τον οποίο θα εμπλουτίσειμε τις πληροφορίες που θα συλλέξει από την πηγή, παραθέτοντας και συγκεκριμένες αναφορές, ώστε να κατατοπίζει τον αναγνώστη για το ακριβές σημείο από το οποίο άντλησε την πληροφορία. Μπορεί , επίσης, ως βάση να χρησιμοποιήσει το κείμενο του ιστορικού παραθέματος και από τις πληροφορίες που παραθέτει αυτό να αφορμάται και να ανακαλεί την ιστορική αφήγηση. Σ’ αυτή την περίπτωση πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, γιατί θα αντιμετωπίσει εντονότερα τον κίνδυνο να παραλείψει κάποια πληροφορία από το σχολικό του βιβλίο.
    Είναι πάλι δυνατόν να συνδυάσει τις πληροφορίες ιστορικής αφήγησης και πηγών με χρονική ακολουθία, αν είναι σε θέση να οργανώσει την ύλη με αυτή τη μέθοδο και παράλληλα να απαντήσει σωστά στην ερώτηση ή με τη διάκριση των γεγονότων σε πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά κτλ., αν το ερώτημα ζητάει κάτι τέτοιο κι αν ο ίδιος θεωρεί ότι μια απάντηση τέτοιου τύπου είναι εύστοχη.
Κάθε φορά που ο υποψήφιος μεταβαίνει από το κείμενο του βιβλίου στο δεδομένο της πηγής είναι αναγκαίο να χρησιμοποιεί και μια μεταβατική φράση, που θα εξομαλύνει το πέρασμα από το βιβλίο στην πηγή και θα καταδεικνύει την κριτική και συνθετική σκέψη του μαθητή.
    Επειδή μια τέτοια απάντηση αποτελεί στην πραγματικότητα μια μικρή έκθεση:
α) πρέπει να τηρείται χρονική ακολουθία των γεγονότων (παράλληλη χρήση των στοιχείων βιβλίου – παραθέματος και όχι «αυτά λέει το βιβλίο.......»κι έπειτα σε άλλη παράγραφο « αυτά λέει το παράθεμα ....»)
 β) τα προερχόμενα από το παράθεμα στοιχεία δεν πρέπει να αντιγράφονται αυτούσια, αλλά να μεταφέρονται, όπως τα έχει κατανοήσει ο μαθητής. Αυτό ισχύει, κυρίως, για τα παραθέματα ερμηνευτικού τύπου.
 γ) για τα παραθέματα- πηγές, τα οποία αποτελούν τεκμήρια (λ.χ. ο πολιτικός λόγος του Βενιζέλου μετά το κίνημα στο Γουδί), καλό θα ήταν να δηλώνεται το όνομα αυτού που "μιλάει" ή "γράφει", να επιλέγεται το συγκεκριμένο χωρίο από το παράθεμα και να μεταφέρεται αυτούσιο μέσα σε εισαγωγικά. Έτσι, λειτουργεί ως "απόδειξη" στα γραφόμενα της απάντησης.
 δ) Καλό θα ήταν ν' αποφεύγονται, επίσης, οι εξής φράσεις: «σύμφωνα με το σχολικό βιβλίο» ή «όπως αναφέρει το παράθεμα ...». Σ' αυτή την περίπτωση δέον θα ήταν να τηρείται ο κανόνας της ιστορικής μεθοδολογίας, δηλαδή για παραθέματα ερμηνευτικού τύπου ή για στατιστικούς πίνακες, τα οποία γράφονται από μεταγενέστερους ιστορικούς - ερμηνευτές των γεγονότων, ο μαθητής πρέπει να αναφέρει το συντάκτη του παραθέματος και το βιβλίο από το οποίο αντλείται το παράθεμα π.χ: « ... Όπως αναφέρει και ο ... στο βιβλίο του ....,» ή «...σύμφωνα με τον .... (σε παρένθεση ο τίτλος του βιβλίου, άρθρου κ.λπ.) ή « ...ο . υποστηρίζει την άποψη ....» κ.λ.π.

Συγκεκριμένες οδηγίες για την απάντηση, με τη μέθοδο της σύνθεσης:
Βήμα 1: Μελέτη και καλή κατανόηση του σχετικού ερωτήματος.
Βήμα 2: Οι μαθητές μπορούν, προτού διαβάσουν το κείμενο του παραθέματος, να καταγράψουν σ' ένα πρόχειρο πολύ συνοπτικά τις πληροφορίες του βιβλίου σχετικά με το ερώτημα. Αυτό θα τους βοηθήσει να "οριοθετήσουν" το περιεχόμενο της απάντησής τους και να μην "πελαγώσουν" μέσα στο κείμενο του παραθέματος, το οποίο μπορεί να έχει και πολλά άσχετα ή ακόμη και να είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα.
Βήμα 3: Προσεκτική μελέτη του παραθέματος, εντοπισμός σ' αυτό των στοιχείων που απαιτεί η απάντηση.
Βήμα 4: Κατασκευή ενός ευσύνοπτου σχεδιαγράμματος. Στην αριστερή στήλη σημειώνονται περιληπτικά οι πληροφορίες που απαιτούνται στην απάντηση από το βιβλίο και στη δεξιά στήλη οι σχετικές πληροφορίες από την πηγή. Για κάθε στοιχείο του βιβλίου προσπαθούμε να εντοπίσουμε (αν υπάρχει) και να συνδέσουμε τη συναφή αναφορά της πηγής. Βήμα 5: Σύνθεση της απάντησης με την παράλληλη χρήση των στοιχείων του βιβλίου και του παραθέματος, δημιουργώντας τόσες συνδέσεις βιβλίου-πηγής, όσες επιτρέπει το σχεδιάγραμμα.

ΣΥΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σ’ αυτό το μέρος ολοκληρώνεται η απάντηση, γιατί επιχειρείται η οριστική αποτίμηση, η αξιολόγηση, η πύκνωση όσων προαναφέρθηκαν , ανάλογα με αυτά που ζητά η ερώτηση. Επισημαίνεται επίσης η συμφωνία ή η ασυμφωνία μεταξύ των ιστορικών γνώσεων και των πληροφοριών που αποκόμισε ο μαθητής από την ανάγνωση του ιστορικού παραθέματος

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
 Αφού ο μαθητής διαβάσει καλά την πηγή, καλείται να εντοπίσει μέσα στο σύνολο της σχολικής ύλης το κεφάλαιο ή τα κεφάλαια εκείνα που είναι σχετικά με το θέμα της πηγής.
  Στόχος είναι η συγγραφή ενός ενιαίου κειμένου (με αρχή, μέση, τέλος) που θα χαρακτηρίζεται για τη συνοχή και την ομαλή ροή του. Ο μαθητής οφείλει να τηρεί τη σωστή έκταση των παραγράφων και να δημιουργεί νοηματικές ενότητες.
 Στον πρόλογο θα πρέπει πάντα να επιχειρείται ο θεματικός και ο χρονικός εντοπισμός της πηγής (αναφορά στο θέμα και τη χρονική περίοδο, κατά την οποία εκτυλίσσονται όσα αναφέρει το ιστορικό παράθεμα) . Επίσης, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την πρώτη παράγραφο του κεφαλαίου, όταν αυτή είναι εισαγωγική.
  Ο μαθητής καλείται να επιλέξει τον τρόπο απάντησης, παράθεση ή σύνθεση ή και συνδυασμός τους. Επιλέγοντας την παράθεση ο μαθητής αναπτύσσει ξεχωριστά τις πληροφορίες της πηγής από αυτές του βιβλίου, ενώ με τη σύνθεση επιχειρεί αναλύοντας την πηγή, παράλληλα να αναφέρει όλες τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου. Ο δεύτερος τρόπος είναι δυσκολότερος και για αυτό βαθμολογείται ανάλογα.
  Κάθε φορά που ο εξεταζόμενος αναφέρει ένα από τα στοιχεία της πηγής πρέπει να αποφεύγει την αντιγραφή και να είναι σε θέση να δημιουργεί ένα δικό του κείμενο, το οποίο, όπως ακριβώς και στην περίληψη, θα περιγράφει τα βασικά σημεία του πρωτότυπου κειμένου.
  Από το σχολικό βιβλίο, παρατίθενται οι πληροφορίες που έχουν φυσικά σχέση με το θέμα της πηγής.
  Απαραίτητες είναι οι παραπομπές όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο, με τη χρήση της παρένθεσης ή των εισαγωγικών. Δεν πρέπει, όμως, να υπερβαίνουν το όριο της μιας σειράς, ούτε βέβαια να γίνεται κατάχρηση.
 Καλό είναι τα σημεία που είναι κοινά να μην επαναλαμβάνονται δύο φορές, γιατί τότε δεν θα είναι σωστή η δομή του κειμένου. Το ζήτημα είναι η τελική απάντηση να έχει νοηματική αλληλουχία και να διαπλέκει τα δεδομένα του βιβλίου και της πηγής. Αν όμως ένας μαθητής επιλέξει τη μέθοδο της παράθεσης και τα στοιχεία του βιβλίου είναι ίδια με τα στοιχεία της πηγής, μπορεί να επισημάνει τα εξής: «τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνονται και βρίσκονται σε πλήρη ταυτότητα με τα δεδομένα της πηγής του(όνομα -προέλευση πηγής)». Π.χ. Πιο αναλυτικά, ήδη τονίσαμε τη συμβολή της ΕΑΠ. Όντως λοιπόν η ΕΑΠ .......Προηγουμένως, κάναμε λόγο για την αστική αποκατάτασταση και τους οικισμούς που όπως επισημαίνεται κι εδώ ήταν...
 Η πληροφορία της πηγής ενδέχεται να μην αποτελεί άμεση απάντηση στο ζητούμενο της ερώτησης και να αποτελεί αφορμή για εμβάθυνση και επαγωγική εξαγωγή συμπεράσματος.
  Στο τέλος ή στις τελευταίες παραγράφους της ανάλυσης της πηγής, θα πρέπει να τοποθετούνται όλα εκείνα τα στοιχεία της πηγής, που δε σχετίζονται με τη συγκεκριμένη ερώτηση , καθώς και οι αντίθετες απόψεις που τυχόν καταγράφει η πηγή για ένα ζήτημα, προσπαθώντας να αιτιολογήσουμε –αν είναι δυνατόν-τη συγκεκριμένη διάσταση απόψεων μεταξύ βιβλίου και πηγής.
 Στον επίλογο ο εξεταζόμενος μαθητής μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε :
-Ανακεφαλαίωση των βασικών παραμέτρων της πηγής.
 -Προσπάθεια ανίχνευσης του βασικού στόχου του συγγραφέα του ιστορικού παραθέματος και σύγκριση των απόψεών του με αυτές του βιβλίου.
 -Κριτική των θέσεων αυτών, όταν η πηγή διαφωνεί με το σχολικό βιβλίο.
-Διατύπωση συμπεράσματος για την αξία της πηγής και αναγωγή της σε σχέση με το ελληνικό, αλλά και διεθνές πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό ‘γίγνεσθαι’.
 -Κατάδειξη της συνέχειας μέσα από αναφορές στο μέλλον και προσπάθεια σκιαγράφησης των συνεπειών και αποτελεσμάτων των όσων αναφέρθηκαν προηγουμένως.