"Ανάμεσα στις επιθυμίες και στις ηδονές, υπάρχουν κάποιες παράνομες.Σε μερικούς περιστέλλονται από τους νόμους και από άλλες καλύτερες επιθυμίες, με την επικουρία του λογικού.Έτσι, ή φεύγουν εντελώς ή όσες μένουν είναι λίγες και αδύνατες. Σε άλλους όμως είναι δυνατότερες και περισσότερες..."
Πλάτωνος Πολιτεία

Σάββατο 29 Δεκεμβρίου 2012

Ποίηση Κατερίνας Γώγου


Κανείς δεν θα γλυτώσει.
Κι αυτό το μακέλεμα δε θα' χει ούτε μισό μισοσβυσμένο Όχι.
Θα βουλιάζουμε - βουλιάζουμε -
κατακόρυφα με 300 και βάλε
σε συφιλιδικά νερά, χωρίς τέλος,
με αφορισμούς και χτυπήματα στο κεφάλι
από διαμαντένιους σταυρούς τραβεστί πατέρων,
γλείφοντας,
υπογράφοντας
ικετεύοντας
και ουρλιάζοντας ξεφτιλισμένα ΝΑΙ, ΝΑΙ, ΝΑΙ, ΝΑΙ.

Θα' ρθει καιρός που θ' αλλάξουν τα πράματα.
Να το θυμάσαι Μαρία.
Θυμάσαι Μαρία στα διαλείμματα
εκείνο το παιχνίδι
που τρέχαμε κρατώντας τη σκυτάλη -
μη βλέπεις εμένα - μην κλαίς.
Εσύ είσ' η ελπίδα
άκου θα' ρθει καιρός
που τα παιδιά θα διαλέγουνε γονιούς
δεν θα βγαίνουν στην τύχη.
Δεν θα υπάρχουνε πόρτες κλειστές
με γυρμένους απ'έξω
Και τη δουλιά θα τη διαλέγουμε
δε θα' μαστε άλογα
να μας κοιτάνε στα δόντια.
Οι άνθρωποι - σκέψου!-
θα μιλάνε με χρώματα
κι άλλοι με νότες
Να φυλάξεις μοναχά
σε μια μεγάλη φιάλη με νερό
λέξεις κι έννοιες σαν κι αυτές
απροσάρμοστοι - καταπίεση - μοναξιά - τιμή -
κέρδος - εξευτελισμός
για το μάθημα της ιστορίας.
Είναι Μαρία -
δε θέλω να λέω ψέματα -
δύσκολοι καιροί.
Και θα' ρθουνε κι άλλοι.
Δεν ξέρω - μην περιμένεις κι από μένα πολλά -
τόσα έζησα, τόσα έμαθα, τόσα λέω
κι απ' όσα διάβασα ένα κρατάω καλά :
"Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος".
Παρ' όλα αυτά Μαρία,
θα την αλλάξουμε τη ζωή!
(Από τη δεύτερη ποιητική συλλογή της ηθοποιού και ποιήτριας Κατερίνας Γώγου,"Ιδιώνυμο", Εκδ. Καστανιώτη)


"Πάει.
Αυτό ήταν.
Χάθηκε η ζωή μου, φίλε
μέσα σε κίτρινους ανθρώπους
βρώμικα τζάμια
κι ανιστόρητους συμβιβασμούς.
'Αρχισα να γέρνω
σαν εκείνη την ιτιούλα
που σούχα δείξει στη στροφή του δρόμου.
Και δεν είναι που θέλω να ζήσω.
Είναι το γαμώτο που δεν έζησα".


 Ένα πρωί θ' ανοίξω την πόρτα
και θα βγω στους δρόμους
όπως και χτες.
Και δεν θα συλλογιέμαι παρά
ένα κομμάτι από τον πατέρα
κι ένα κομμάτι από τη θάλασσα
-αυτά που μ' άφησαν-
και την πόλη. Την πόλη που τη σάπισαν.
Και τους φίλους μας που χάθηκαν.
Ένα πρωί θα ανοίξω την πόρτα
ίσα ολόισα στη φωτιά
και θα μπω, όπως και χτες,
φωνάζοντας "φασίστες"!
Στήνοντας οδοφράγματα και πετώντας πέτρες,
μ' ένα κόκκινο λάβαρο
ψηλά να γυαλίζει στον ήλιο.
Θ' ανοίξω την πόρτα
και είναι -όχι πως φοβάμαι-
μα να, θέλω να σου πω, πως δεν πρόλαβα
και πως εσύ πρέπει να μάθεις
να μην κατεβαίνεις στο δρόμο,
χωρίς όπλα, όπως εγώ
- γιατί εγώ δεν πρόλαβα-
γιατί τότε θα χαθείς, όπως και εγώ
"έτσι" "αόριστα"
σπασμένη σε κομματάκια
από θάλασσα, χρόνια παιδικά
και κόκκινα λάβαρα.
Ένα πρωί θ' ανοίξω την πόρτα
και θα χαθώ
με τ΄όνειρο της επανάστασης
μες την απέραντη μοναξιά
των δρόμων που θα καίγονται,
μες την απέραντη μοναξιά
των χάρτινων οδοφραγμάτων
με το χαρακτηρισμό -μην τους πιστέψεις!-
προβοκάτορας.
vakxikon.blogspot.com

Κυριακή 23 Δεκεμβρίου 2012

" Στην Αμερική πολλοί χριστιανοί δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο Γυμνάσιο, για να μην «μολυνθούν» από το σύστημα της δημόσιας εκπαίδευσης"

Αλήθειες και μύθοι για τους Έλληνες και τους Τούρκους από τη Μόλι Γκριν, καθηγήτρια της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον


 – Ποιον μύθο στην ελληνική ιστορία βρίσκετε πιο ισχυρό;
 – Εξαρτάται με ποιο επίπεδο της κοινωνίας μιλάς. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο,σήμερα προσπαθούμε να έχουμε μια πιο δυναμική και σύνθετη προσέγγιση του τι σήμαινε να είσαι χριστιανός στον ελλαδικό χώρο τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και όχι τόσο μέσα από τη ματιά μιας αυτόνομης κοινότητας.   
        Σε ένα πιο καθημερινό επίπεδο, ακόμα και σήμερα υπάρχουν χιλιάδες Ελληνες που εξακολουθούν να πιστεύουν στον μύθο του κρυφού σχολείου. Αυτό μάς διδάσκει ότι πολύς κόσμος δεν καταλαβαίνει τη διαφορά ανάμεσα στο εθνικό κράτος και σε μια αυτοκρατορία. Δεν υπήρχε λόγος για τους Οθωμανούς να καταπιέσουν την ελληνική εκπαίδευση και την ελληνική γλώσσα, γιατί αυτού του είδους οι ιδιότητες δεν σου παρείχαν και πολιτικά δικαιώματα. Η γλώσσα εκείνα τα χρόνια δεν είχε την πολιτική σημασία που έχει σήμερα. Όταν οι Οθωμανοί έφτασαν στην Αλβανία πολλοί ντόπιοι έφυγαν για την Ιταλία και συνέχισαν να μιλάνε ελληνικά, γιατί αυτή ήταν μία κυρίαρχη γλώσσα στην περιοχή. Αυτό δε σημαίνει πως αν τον 17ο αιώνα υπήρχε ελληνικό κράτος θα ήθελαν να αποτελούν μέρος του.

 – Τελικά ποια είναι η εικόνα για τους Έλληνες στην Τουρκοκρατία;
 – Αυτό που λέω στους φοιτητές μου, που ενθουσιάζονται με τη λέξη «επανάσταση», είναι πως επανάσταση και αντίσταση δεν είναι κάτι εύκολο, είναι δύσκολα και επικίνδυνα πράγματα. Και σήμερα υπάρχει αδικία στον κόσμο, αλλά δεν τους βλέπω να βγαίνουν με τα όπλα στους δρόμους. Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι προσπαθούν να συνεχίσουν τη ζωή τους, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.
       Επιπλέον η ζωή στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ήταν πολύ τοπική, δεν υπήρχαν τα δίκτυα επικοινωνίας που αναπτύχθηκαν αργότερα, ή πολύ περισσότερο σήμερα. Αυτό που είχε πει ο Κολοκοτρώνης, «οι άνθρωποι που ζούσαν στην Ζάκυνθο ήταν για μένα σαν να ζούσαν στο φεγγάρι». Επομένως δεν έχει νόημα να εξετάζουμε την οθωμανική περίοδο με σημερινά γυαλιά.Και κάτι άλλο που εκνευρίζει μερικούς Ελληνες φίλους μου. Αυτό το κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησος, ήταν από τα πιο καθυστερημένα σε ολόκληρη την Αυτοκρατορία. Από τη στιγμή που ο Μέγας Αλέξανδρος έφτασε μέχρι την Περσία, το κέντρο του ελληνικού κόσμου μετατοπίστηκε ανατολικότερα, για να επιστρέψει αιώνες μετά και πολύ αργά εδώ που βρισκόμαστε σήμερα.

-Πώς σας φαίνεται σήμερα η Τουρκία, σε μια περίοδο εκρηκτικής οικονομικής ανάπτυξης;
- Η Κωνσταντινούπολη είναι χωρίς καμία αμφιβολία ένα μεγάλο, διεθνές μητροπολιτικό κέντρο, δεν είναι ακόμα Νέα Υόρκη. αλλά κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση, να γίνει ξανά μια μεγάλη πόλη του κόσμου. Η οικονομία αναπτύσσεται με πολύ έντονους ρυθμούς, αυτό είναι γνωστό, και θυμάμαι τον Φεβρουάριο τη διαφορά ανάμεσα στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης από το οποίο αναχωρούσα και το αεροδρόμιο της Αθήνας στο οποίο έφτανα. Ήταν σοκ για μένα το πόσο ήσυχο ήταν το “Ελευθέριος Βενιζέλος” σε σχέση με το “Ατατούρκ”. Φυσικά παίζουν ρόλο οι πληθυσμιακές διαφορές, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Επίσης, είναι μια συναρπαστική περίοδος να είσαι ακαδημαϊκός στην Κωνσταντινούπολη τώρα. Ειδικά αν διδάσκεις οθωμανική ιστορία. Κάθε δεύτερη ημέρα υπάρχει μια σημαντική διάλεξη πάνω στην οθωμανική ιστορία και στην τηλεόραση θα δεις τουλάχιστον τρεις εκπομπές για οθωμανική ιστορία. Υπάρχει μια τεράστια άνθηση και κάθε άνθρωπος που γνώριζα μου συστηνόταν ως καθηγητής οθωμανικής ιστορίας!.

   – Πώς ερμηνεύετε το αυξημένο ενδιαφέρον για την οθωμανική ιστορία στην ίδια την Τουρκία;
 – Θα έλεγα ότι υπάρχουν καλές και λιγότερο καλές πλευρές. Αν είσαι ιστορικός μπορείς να το δεις μόνο θετικά. Αλλά αν βάλεις και την πολιτική μέσα δεν ξέρω αν είναι κάτι που ενθουσιάζει τους πάντες. Χωρίς να είμαι ειδική, έχει σημασία για μένα πως αυτό συμβαίνει την ίδια εποχή με όσα γίνονται στην Ελλάδα.Οι Τούρκοι έχουν αυτοπεποίθηση και αυτό τους δίνει τη δύναμη να κοιτάξουν πίσω. Όσα ο Ατατούρκ ήθελε να αρνηθεί, τώρα βγαίνουν στο φως. Γενιές Τούρκων μεγάλωσαν με όσα έλεγε ο Ατατούρκ το 1925, πως η οθωμανική περίοδος ήταν κάτι φοβερό και ότι έπρεπε να γίνουν Ευρωπαίοι... Τώρα το κυρίαρχο αίσθημα στην Τουρκία είναι «ποιος νοιάζεται, είμαστε καλύτεροι από τους Ευρωπαίους...». Φυσικά υπάρχει μια εντελώς άλλη πλευρά που δεν είχατε στην Ελλάδα και αναφέρομαι στην κυβέρνηση Ερντογάν. Πρόκειται για μια ισλαμική κυβέρνηση που ενθαρρύνει οθωμανικές παραδόσεις. Είναι μια εξαιρετική περίοδος  να είσαι σήμερα ιστορικός στην Τουρκία, αλλά φοβάμαι ότι υπάρχει και μια πιο σκοτεινή πλευρά...

 – Μιλήστε μας για τη σκοτεινή πλευρά.
 – Υπάρχει πολιτική καταπίεση στην Τουρκία. Σήμερα που μιλάμε, 600 δημοσιογράφοι βρίσκονται στις φυλακές. Το νούμερο είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Κίνας ή του Ιράν. Συνέλαβαν μπροστά στα μάτια μου μια φοιτήτρια 19 ετών. Συνελήφθη τον Νοέμβριο και την άφησαν στη φυλακή μέχρι τον Απρίλιο οπότε και την ελευθέρωσαν, χωρίς να της απαγγείλουν κάποια κατηγορία. Το έκαναν για εκφοβισμό. Υπάρχουν τέτοια πράγματα που σοκάρουν. Σήμερα βλέπεις ότι πολλές από τις παλιές, κακές συνήθειες του τουρκικού κράτους επιστρέφουν σιγά σιγά. Και υπάρχουν Τούρκοι που ενοχλούνται, γιατί αισθάνονται ότι τα ξένα μέσα υπερπροβάλλουν τα οικονομικά επιτεύγματα της κυβέρνησης Ερντογάν, αποσιωπώντας άλλες διαστάσεις της πολιτικής του.
      Και φυσικά υπάρχει πάντα ανοιχτό το θέμα της ισλαμικής ατζέντας του Ερντογάν, μέχρι πόσο μακριά θέλει να τη φτάσει... Κι εδώ η Τουρκία και η Αμερική έχουν κοινά θέματα. Στην Τουρκία πέρασε πρόσφατα ένας νόμος για την εκπαίδευση που επιτρέπει από μια ηλικία και μετά σε όσους γονείς το επιθυμούν να κρατήσουν τα παιδιά στο σπίτι και να αναλάβουν οι ίδιοι τη μόρφωσή τους. Πολλοί λένε ότι αυτό έγινε, για να μπορούν οι γονείς να κρατάνε τα κορίτσια σπίτι. Στην Αμερική πολλοί χριστιανοί δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο Γυμνάσιο, για να μην «μολυνθούν» από το σύστημα της δημόσιας εκπαίδευσης... Η θρησκεία είναι τόσο σημαντικό θέμα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Τουρκία και σε τόσα άλλα μέρη του κόσμου που αρχίζω και πιστεύω ότι η Ευρώπη και η Ελλάδα φυσικά, είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.
Μόλι Γκριν/kathimerini.gr

Σάββατο 15 Δεκεμβρίου 2012

"Όταν όλοι σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, έχουν την ίδια εμφάνιση, είναι όλοι ομοιόμορφοι, αυτό είναι ο Φασισμός"

     
  Ο 34χρονος Ισπανός Πάμπλο Πινέδα είναι ο πρώτος στην Ευρώπη πτυχιούχος πανεπιστημίου που έχει σύνδρομο Down. Χρειάζεται να περάσει ακόμη τέσσερις εξετάσεις, για να πραγματοποιήσει το όνειρό του, να γίνει δάσκαλος. Αυτό δεν είναι τόσο ασυνήθιστο: στην Ισπανία το 85% των παιδιών με σύνδρομο Down πηγαίνουν στο κανονικό σχολείο.

- Πώς βιώσατε προσωπικά το σύνδρομο Down;
 -Δεν ήταν οι γονείς μου που μου το είπαν. Ήταν ο δάσκαλός μου. Ήμουν περίπου εφτά χρονών, όταν με ρώτησε αν ήξερα τι είναι το σύνδρομο Down. Φυσικά απάντησα ναι. Με κοίταξε έντονα και μου εξήγησε τη γενετική του σύνδρομου Down. Στην ηλικία αυτή ήταν πραγματικά πολύ σκληρό. Για μένα αυτό ακουγόταν σαν αραμαϊκά. Ήταν πολύ βαρύ. Του έθεσα μόνο δύο ερωτήσεις: «Είμαι χαζός;» Απάντησε : «Όχι.» «Μπορώ να συνεχίσω να πηγαίνω στο σχολείο με τους φίλους μου;» Απάντησε : «Κανένα πρόβλημα» . Τα υπόλοιπα μου ήταν παντελώς αδιάφορα.

- Συνεχίσατε το σχολείο, όπως η πλειοψηφία των παιδιών με σύνδρομο Down στην Ισπανία. Το 85% πηγαίνουν σε ένα κανονικό σχολείο.
- Ναι, τώρα. Όμως παλαιότερα δεν υπήρχε η ένταξη. Αυτό είναι η κορυφή μιας ανάπτυξης. Εγώ ήμουνα ο πρώτος μαθητής με σύνδρομο Down που πήγα σε ένα δημόσιο σχολείο.

 - Τι αναμνήσεις έχετε από τα χρόνια του σχολείου;
- Στο σχολείο διασκέδαζα πολύ, περνούσα πολύ καλύτερα απ’ ό,τι με τους φίλους μου. Είχα υπέροχες, ενδιαφέρουσες και πολύ σκληρές εμπειρίες. Συνολικά ήταν μια απίστευτα πλούσια φάση της ζωής μου. Υπήρχαν καλύτερες και χειρότερες μέρες. Ιδιαίτερα η εφηβεία ήταν σκληρή. Αλλά αυτή είναι πάντα μια δύσκολη περίοδος. Εγώ δεν μπορούσα μερικές φορές να ζήσω με το σώμα μου και μέσα σ’ αυτό.

- Γιατί επιλέξατε τις παιδαγωγικές σπουδές;
- Σαν παιδί είχα πολλές ιδέες. ΄Ηθελα να γίνω δικηγόρος, κατόπιν δημοσιογράφος. Τότε ένας καθηγητής και μέντοράς μου με συμβούλεψε να γίνω δάσκαλος, γιατί τα παιδαγωγικά προσφέρουν περισσότερες επιλογές. Μου είπε ότι οι άλλες επιστήμες είναι σκληρές και ανταγωνιστικές. Δεν το έχω μετανιώσει ούτε δευτερόλεπτο. Μου αρέσει να εργάζομαι με παιδιά, νιώθω πολύ χρήσιμος.

 -Ακολουθείτε αυστηρά κάποιο σταθερό ημερήσιο πρόγραμμα μελέτης;
- Από το τίποτα βγαίνει τίποτα. Μελετώ περίπου 6-7 ώρες τη μέρα. Τα βράδια τα έχω ελεύθερα. Διαβάζω πάντα με μουσική. Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς, οι σπουδές δεν είναι εύκολες και το σύνδρομο Down με περιορίζει κατά 30% , πράγμα που τις καθιστά δυσκολότερες. Ο καθένας πρέπει να παλεύει για το μέλλον του.

 -Τι σημαίνει και τι σημασιοδοτεί το είναι κανείς ο πρώτος με σύνδρομο Down πτυχιούχος στην Ευρώπη;
- Είναι μια μεγάλη ευθύνη. Γνωρίζω ότι οι πατέρες και οι μητέρες που έχουν παιδιά με σύνδρομο Down χρειάζονται κάποιον να τους δείξει και να τους πει : «Το παιδί σου μπορεί να το κάνει αυτό». Και τα μέσα μπορούν να συνδράμουν, καθώς ψάχνουν για αξιόλογες ειδήσεις. Θέλω να δώσω πρόσωπο σε ένα κομμάτι του πληθυσμού , που σχεδόν ποτέ δεν θεωρείται αντικείμενο είδησης. Αρέσω στα μέσα – μου τηλεφωνούν τριάντα φορές τη μέρα. Αυτό είναι μερικές φορές εξαντλητικό.

 -Σας έχουν ήδη προσφέρει θέσεις εργασίας;
- Όχι ακόμη. Όταν πετύχω τις εξετάσεις και πάρω την άδεια άσκησης επαγγέλματος του δάσκαλου, θα πλησιάσω το στόχο μου, να έχω δηλαδή ένα σταθερό εισόδημα. Εδώ και καιρό συγκατοικώ με ένα συνάδελφο στη Σεβίλλη. Για μένα έχει μεγάλη σημασία να οργανώσω την ανεξαρτησία μου. Δεν ξέρω ακόμη πού θα εργαστώ. Μπορεί στην επιμόρφωση, στον επαγγελματικό προσανατολισμό, στην συμβουλευτική, ποιος ξέρει. Είμαι ευέλικτος.

 -Τι είναι, κατά τη γνώμη σας, η « οπισθοδρομική / καθυστερημένη κοινωνία;
- Το μεγαλύτερο έλλειμμα της κοινωνίας είναι το ότι δεν μπορεί να κατανοήσει τη διαφορετικότητα. Λόγω της έλλειψης κατανόησης κολλά κάποιος/ α ταμπέλες. «Οι ομοφυλόφιλοι», «οι Ξένοι/ μετανάστες» και φτάνει μέχρι του σημείου «Οι γυναίκες» .Χωρίζουν σε ομάδες, δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν «το διαφορετικό». Το απομονώνουν , το απλοποιούν ή το αποφεύγουν με κάθε τρόπο. Δημιουργούνται στερεότυπα, προκαταλήψεις μέχρι και λέξεις, όπως “discapacidad” (ανικανότητα) στα ισπανικά για να δηλωθεί η έννοια της υστέρησης ή καθυστέρησης..

 -Ποια εναλλακτική λύση θα υπήρχε για σας; Διότι και η ισπανική λέξη «Minusvalido» («κατώτερος/ κατώτερης αξίας») δεν είναι σε καμιά περίπτωση κατάλληλη…
- Είναι προσβολή να αποκαλείς κάποιον «ανίκανο» ή «καθυστερημένο». Γιατί να μην τον αποκαλείς «αλλιώτικο» ή « διαφορετικό άνθρωπο»; Με τον όρο σύνδρομο Down περιγράφεται μια γενετική μετάλλαξη κατά την οποία το χρωμόσωμα 21 παρουσιάζεται τρεις φορές (εξού και ο όρος τρισωμία -21).

 -Ποια είναι η γνώμη σας για την έκτρωση εμβρύων στα οποία έχει προγεννητικά διαγνωστεί κάποια καθυστέρηση, πράγμα που αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης αυτή την εποχή στη Γερμανία;
-Είμαι αντίθετος στην έκτρωση. Όχι για ηθικούς λόγους αλλά λόγω της εμπειρίας μου. Είναι δύσκολες καταστάσεις και εμπειρίες ,αλλά σε εμπλουτίζουν ως άνθρωπο. Εξαιτίας της έκτρωσης κάποιος/α δε θα τις βιώσει ποτέ .Γονείς με παιδιά που είναι «διαφορετικά» γίνονται καλύτεροι γονείς. Γίνονται ανεκτικότεροι και πιο αλληλέγγυοι. Δεν είναι καλό να επιλέγεις ένα παιδί “`a la carte”. Σε τελική ανάλυση επιλέγουμε το τέλειο. Και όταν όλοι είναι ίδιοι, τότε είμαστε σε πολλά φτωχότεροι. Ακόμη και τα λουλούδια διαφέρουν ,αλλά όλα είναι όμορφα.. Αυτή η τάση για ομογενοποίηση είναι κακή .Όταν όλοι σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, έχουν την ίδια εμφάνιση, είναι όλοι ομοιόμορφοι, αυτό είναι ο Φασισμός.

 -Η ταινία, που είχε τη ζωή σας ως έμπνευση, είχε ρομαντικά στοιχεία . Ονειρεύεστε να κάνετε τη δική σας οικογένεια;
 - Αυτό είναι δύσκολο. Η λογοτεχνία για το σύνδρομο Down στρέφεται κυρίως γύρω από τη γενετική, την αντίληψη ή τη συμπεριφορά. Ποτέ δεν συζητιέται η συμπάθεια μεταξύ ανθρώπων με σύνδρομο Down. Σ’ αυτό ακριβώς φαίνεται η μεγάλη δύναμη της ηθικής. Στην Ισπανία, μετά από 40 χρόνια δικτατορίας του Φράνκο και με μια σταθερά διαμαρτυρόμενη καθολική εκκλησία, αυτό αποτελεί θέμα ταμπού.
      Είναι δύσκολο να μιλήσεις για σεξ. Πρέπει τελικά κανείς να διαχωρίσει την ηθική από την πράξη. Μερικά μέσα έχουν μια σχεδόν άρρωστη απληστία να δημιουργούν εντυπώσεις (να προκαλούν). Αρνήθηκα μια πρόσκληση για συμμετοχή σε ένα talk show, που ονομάζεται “La Noria” όπου το θέμα θα ήταν σχετικό με Σεξ και Αναπηρία. Μου ήταν αδύνατο να πάω, είναι πολύ προκλητικό και μόνο για δημιουργία εντυπώσεων. Αυτό είναι ένα ιδιωτικό, ακανθώδες θέμα, ακόμα και κάποιοι φίλοι μου με απέτρεψαν από το να συμμετέχω. Και οι άνθρωποι της τηλεόρασης έμειναν άναυδοι μετά την άρνησή μου.

 -Στην Αυστρία και στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του ναζισμού δολοφονήθηκε αμέτρητο πλήθος ανθρώπων με σύνδρομο Down Από μεταπολεμικές μελέτες για χρόνια ήταν διαδεδομένη η εντύπωση ότι το σύνδρομο Down συνδέεται με προσδόκιμο ζωής τα 30 χρόνια;
 -Αυτά είναι μύθοι που δημιουργούνται σύμφωνα με την ιστορία των κρατών και της επιστήμης. Η κατάσταση σήμερα είναι τελείως διαφορετική. Φτάνουμε στα γηρατειά. Εξαρτάται από το πόσο υγιείς διατηρούμαστε , σωματικά και πνευματικά. Εγώ, όπως και πολλοί νέοι άνθρωποι με σύνδρομο Down ήμουν υπέρβαρος. Με γυμναστική και σωστή διατροφή έχασα 12 κιλά. Είχα, επίσης, την τύχη να μεγαλώσω σε μια οικογένεια με πνευματικά ενδιαφέροντα. Ερχόμουν σε επαφή με εφημερίδες και είχα στη διάθεσή μου μια βιβλιοθήκη' γι’ αυτό από πολύ νωρίς είχα περιέργεια και ενδιαφέροντα. Όταν απαγορεύεις σε κάποιον την καλλιέργεια, κατά έναν τρόπο τον σκοτώνεις.

 - Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το ουσιαστικό κατά την ανατροφή παιδιών με σύνδρομο Down;
-Η Αυστρία, η Ελβετία και η Γερμανία πολιτισμικά διαφέρουν από την Ισπανία. Ίσως εκεί  με καταλαβαίνουν περισσότερο. Πρωταρχικά, πρέπει να συμπεριφέρεστε στο παιδί σας, όπως σε ένα παιδί και όχι όπως σε έναν «ανάπηρο». Έτσι πρέπει να το αναθρέψετε και να το μορφώσετε. Πρέπει να μιλάτε με το παιδί σας, γιατί ο χειρότερος εχθρός για τα παιδιά με σύνδρομο Down. είναι η σιωπή. Δεν πρέπει να έχετε κανένα κόμπλεξ . Βγείτε μαζί τους έξω στον κόσμο. Πρέπει να δείξετε στους άλλους ότι αυτό είναι το παιδί σας. Δεν πρέπει ποτέ να είστε υπερπροστατευτικοί, ποτέ. Πρέπει να του δίνετε φυσικά και πνευματικά ερεθίσματα και έτσι να το διδάξετε να είναι αυτόνομο. Γιατί τι θα συμβεί όταν κάποτε δεν θα είστε πια κοντά του ως γονείς;
 Μετάφραση: Μαρίνα Μάλλιου/www.palmografos.com

Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2012

Κατερίνα Γώγου:"Θα' ρθει καιρός που θ' αλλάξουν τα πράματα..."

        Για την επίσημη κριτική η Γώγου ήταν ένα ανυπότακτο αγοροκόριτσο που έγραφε θυμωμένα και η ακτίνα της ξεκινούσε από την οδό Τροίας και κατέληγε στην πλατεία Εξαρχείων.
        Η γραφή του φόβου, της ολικής άρνησης, της τελεσίδικης αποβολής από τους κυρίαρχους, αποδεκτούς κώδικες κοινωνικής συμπεριφοράς και ενσωμάτωσης, ήταν αρκετά για να την εξορίσουν με ευκολία στους “γραφικούς της πλατείας”. Αν μείνεις σε αυτό το προπέτασμα του ορυκτού θυμού και του κατάγματος που σου προκαλεί ο κάθε στίχος της - τα οποία όμως έτσι κι αλλιώς είναι δομικά στοιχεία της ποιητικής της- δεν θα περάσεις ποτέ στον πίσω κήπο.
      Στην πεποίθησή της ότι θα μπορούσαμε να ήμαστε κι αλλιώς. Θα μπορούσαμε να γίνουμε και αλλιώς. Έδειχνε πως δεν είχε αφήσει κανένα πέρασμα ανοιχτό για τον εαυτό της – και όπως αποδείχτηκε δεν είχε- αλλά με την ποίησή της έχτισε τη γέφυρα για τη ζωή για εμάς, τους θυμωμένους του μέσου όρου, που θέλουμε να την αγαπάμε αλλά θέλουμε και να ζήσουμε. Για τους λόγους μας. Για κείνη η ζωή δεν ήταν θυσία, αλλά μονόδρομος. Τόσο είχε. Και το διένυσε όλο.   
      Η Κατερίνα Γώγου γεννήθηκε στην Αθήνα την 1η Ιουνίου του 1940. Σπούδασε στη δραματική σχολή του Τάκη Μουζενίδη και στις σχολές χορού των Πράτσικα, Ζουρούδη και Βαρούτη. Εργάστηκε από μικρή ηλικία σε παιδικούς θεατρικούς θιάσους και στον κινηματογράφο, κυρίως σε ταινίες της φίνος φιλμ. Όντας πνεύμα ανήσυχο όμως, δεν έμεινε εκεί.
       Το αγοροκόριτσο του παλιού ελληνικού κινηματογράφου κυκλοφόρησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 το πρώτο της βιβλίο με τίτλο "Τρία Κλικ Αριστερά". Το ανέμελο κορίτσι του σελιλόιντ κραύγαζε κραυγή μεγάλη, ώριμη γυναίκα πια ηλικιακά και με το πρόσωπο της απελπισίας για δέρμα της. Άνθρωπος υπερκινητικός με μυαλό που δούλευε συνέχεια στο κόκκινο, γνώρισε από νωρίς την μέσα ήττα. Ίσως γι' αυτό η φωνή της βρήκε τέτοια απήχηση στη νεολαία της εποχής. Ήταν ένα σώμα που έζησε ξέφρενα σχεδόν τα πάντα κι ένα μυαλό που κάηκε τελικά από την ανημποριά του ν' αντιμετωπίσει το φονικό σύστημα αξιών της εποχής, που επέβαλλε τις ζωές - φωτοτυπίες. Έγινε μια τεράστια κραυγή, μια ηχώ απελπισίας, την οποία, εκείνα τα χρόνια τουλάχιστον, οικειοποιήθηκε κατά το πλείστον ο (ιδεολογικός) χώρος των Εξαρχείων.

        Ο λόγος της είναι έξω από φόρμες και κυρίως έξω από τα όρια του κινούμενου, κατά των εποχών, ήθους. Ήταν ασυμβίβαστος. Η Κατερίνα, φωνάζει, βρίζει, κλαίει, ουρλιάζει, κομματιάζεται. Αυθεντική, όπως ο πόνος. Απόλυτη όπως το αδιέξοδο.
       Το 1986, η Κατερίνα έλεγε: "Δεν θέλω να γίνω μελό, δεν πουλάω τα παιδικά μου χρόνια, ούτε τα πρόσφατα... Ελπίζω. Αν δεν ελπίζω εγώ, ποια θα ελπίζει; Είμαι μάχιμη. Ουαί και αλίμονο αν αυτό δεν είναι ναι στη ζωή. Έγραφα γιατί ήταν μια αναγκαιότητα για μένα. Μια κίνηση για να μην αυτοκτονήσω. Τώρα μου έχει περάσει. Δεν θέλω να αυτοκτονήσω, έχω φύγει από αυτό. Αισθάνομαι ανασφαλής γιατί βγαίνω και μιλάω χωρίς να έχω τίποτα, χωρίς να ανήκω πουθενά..."
      Η Κατερίνα αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ελληνική ποίηση. Η αιώνια έφηβος, η οργισμένη, η πιο σπαρακτικά ραγισμένη φωνή της γενιάς της. Ήταν μια ποιήτρια που έγραφε, για να μην εκραγεί, που είχε κάνει τον πόνο και το παράπονο στίχους κι αυτοί οι στίχοι ήταν πάνω απ' όλα αληθινοί.
       Όπως έχει ειπωθεί "Η Κατερίνα Γώγου έκανε ποίηση σε μια εποχή που οι άλλοι "ποιητές" έκαναν δημόσιες σχέσεις. Πάνω απ' όλα ήταν η ίδια ποίηση. Ανάμεσα σε χάπια, ποτά, σβησμένα τσιγάρα, φτωχογειτονιές, προδοσίες..."
       Το σίγουρο είναι ότι η Κατερίνα ήταν ένας ασυμβίβαστος άνθρωπος, κάποια που δεν άντεχε όλο αυτό τον πόνο και την αθλιότητα γύρω της, και έβγαζε ποιητικές κραυγές μπας και ξυπνήσουν οι χαρτοφυλακένιοι άνθρωποι. Οι κραυγές της δεν πήγαν χαμένες, αφού όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι διαβάζουν την ποίησή της, όλο και περισσότεροι αληθινοί άνθρωποι την ανακαλύπτουν.
       Η ζωή όμως δεν χαρίζεται... Προσπάθησε να αντιμετωπίσει τα πράγματα ως θεατρίνα. Μόνο που σ' αυτήν την περίπτωση τη μάσκα τη φορούσε, για να αντέχει τον καθρέφτη. Δεν της χαρίστηκε ούτε ο θάνατος. Τη βρήκαν νεκρή στο δρόμο από  υπερβολική δόση (3 Οκτωβρίου 1993).
protagon.gr/ tvxs.gr

Τρίτη 4 Δεκεμβρίου 2012

Πασκάλ Μπρυκνέρ:"Πριν από 2.000 χρόνια οι φιλόσοφοι της Ελλάδας, σε εποχές προβλημάτων και απόγνωσης, βρήκαν λύσεις και διατήρησαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ανάμεσα σε ταραχές και πολέμους"

          Ήρθα στην Ελλάδα για πρώτη φορά το 1971, όταν η Μύκονος και τα περισσότερα νησιά ήταν ακόμη άγρια και άδεια από τουρίστες. Ήταν μια υπέροχη εποχή συνεχών ανακαλύψεων: ελεύθερος έρωτας, ταξίδια σε ολόκληρο τον κόσμο μαζί με άλλους νέους. Η γενέτειρα της φιλοσοφίας ήταν ταυτόχρονα μία από τις ομορφότερες χώρες του κόσμου.
      Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 άρχισα να εκδίδω βιβλία μου και στην Ελλάδα, το ελληνικό κοινό ανταποκρίθηκε, έδειξε να του αρέσουν. Η επιτυχία σε κάποια χώρα είναι πάντα αποτέλεσμα... παρανόησης. Είναι όπως στις εκλογές, ένα αίνιγμα τυλιγμένο με μυστήριο». Τελευταία φορά ήρθε το 2007, «η κατάσταση είχε αρχίσει να χειροτερεύει, αλλά όχι όσο σήμερα».
      «Για μένα το ερώτημα, το βασικό θέμα, δεν μπορεί παρά να είναι το πώς φτάσαμε μέχρι εδώ. Αλλά και πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τα πράγματα ώστε να βγούμε από αυτό το χάος...»
      «Τι θα περιμένατε να σας πει ένας φίλος της Ελλάδας; Δύο βασικά πράγματα: δεν είστε μόνοι, δεν θα σας εγκαταλείψουμε. Όμως η έξοδος από όσα ζείτε βρίσκετε στα χέρια σας, κυρίως. Η Ελλάδα, όπως και η Γαλλία, πρέπει να θέσει εν αμφιβόλω τον ίδιο της τον εαυτό και να εφεύρει τη θεραπεία για τη χαοτική κατάσταση που ζει.
      Εσείς οι Έλληνες έχετε ένα πλεονέκτημα έναντι ημών: πριν από τουλάχιστον 2.000 χρόνια οι φιλόσοφοί σας, σε εποχές προβλημάτων και απόγνωσης, κατόρθωσαν να βρουν λύσεις για να διατηρήσουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ανάμεσα σε ταραχές και πολέμους. Κοιτάξτε προς τα πίσω, στο θησαυρό της παράδοσής σας, και θα δείτε πώς να σφυρηλατήσετε ένα νέο μέλλον».
    Έγραψε για την «Αέναη Ευφορία», για την τρομοκρατία της ευτυχίας με τον πλέον καταγγελτικό τρόπο. Αν μέχρι πρόσφατα ήταν υποχρέωσή μας ο επιβεβλημένος ευδαιμονισμός, ποιο είναι σήμερα το καθήκον μας;
    «Η εμμονή με την πληρότητα παραμένει εξαιρετικά ισχυρή στον δυτικό κόσμο. Όπως έγραψα πριν από περίπου δώδεκα χρόνια, αυτή η εμμονή μάς άφησε άοπλους απέναντι στις κακουχίες και τις οπισθοδρομήσεις. Σήμερα το καθήκον μας είναι διπλό: να κάνουμε τους ανθρώπους περισσότερο ανεκτικούς απέναντι στα βάσανα και στις κακουχίες, καθώς η κρίση δεν έχει τελειώσει – απέχουμε ακόμη από αυτό. Ταυτόχρονα πρέπει να βρούμε τους πιο λογικούς τρόπους για να βγάλουμε από την καταιγίδα τις τραυματισμένες χώρες, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Ιταλία –ίσως και τη Γαλλία–, προκειμένου να αποφύγουμε την επέκταση του χάους στη Νότια Ευρώπη.

      Οι Βορειοευρωπαίοι δεν αισθάνονται ότι ζουν σε μια περίοδο όπου απουσιάζει η τάξη, δεν γνωρίζουν αυτό το συναίσθημα. Η οικονομία τους είναι καλύτερη, οι προοπτικές τους ευοίωνες. Γι’ αυτό φέρονται εγωιστικά απέναντι στην Ελλάδα και επιλέγουν να επιβάλουν τη λιτότητα. Προκειμένου να διατηρήσουν ένα μίνιμουμ αυτοπεποίθησης μέσα στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των Βρυξελλών, της Κεντρικής Τράπεζας, του ΔΝΤ, θα πρέπει να μειώσουν τα χρέη κατά τουλάχιστον 50% ή και να τα διαγράψουν τελείως προκειμένου να εκκινήσουν ξανά οι οικονομίες».  
      Τι έχει λοιπόν να προτείνει ο κοσμοπολίτης φιλόσοφος; «Οι χώρες μας θα πρέπει να προχωρήσουν σε ισχυρές, δομικές ανασυγκροτήσεις, επειδή το μεγαλύτερο μέρος της κρίσης οφείλεται σε δικά μας λάθη, τόσο στο Παρίσι, όσο και στη Ρώμη και την Αθήνα. Κανένας μας όμως δεν θα κατορθώσει να αποπληρώσει τα χρέη του, αν δεν περάσει σχεδόν ένας αιώνας. Ήρθε η ώρα που πρέπει να πούμε: Αφήστε μας να αρχίσουμε από την αρχή ή θα πεθάνουμε όλοι».
Κατερίνα Ανέστη/www.athensvoice.gr

Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2012

Γιώργος Θεοτοκάς,«Τετράδια ημερολογίου 1939-1953»

1. Να κάνεις τίμια εκείνο που η συνείδησή σου σού ορίζει ως χρέος απέναντι στο σύνολο, στο οποίο ανήκεις. Η συνείδηση του κοινού χρέους είναι πάλι η καλύτερη βάση, για να στηρίξεις το άτομό σου μες στη θύελλα.Ό,τι αναποδιά κι αν σου τύχει, να κρατάς καλά την ατομική σου αξιοπρέπεια  και τούτο κατά πρώτο λόγο, για να μη στερήσεις τον εαυτό σου από τη μόνη σίγουρη ευχαρίστηση που σου απομένει.

 2. Να βοηθείς, όσο περνά από το χέρι σου, τους ανθρώπους. Να μη γελιέσαι όμως, να μη νομίζεις πως κάνεις κάτι σπουδαίο ή πως σου χρωστά κανείς την παραμικρή ευγνωμοσύνη.

 3. Να διατητηρείς πάντα μέσα σου μια περιοχή που δεν τη φτάνει η μάνητα του κόσμου και όπου, σαν τελειώνεις με τα χρέη σου και τους εξωτερικούς σου αγώνες, θα μπορείς όποτε θες να ξαναβρίσκεις το δαίμονα. Από κει θα αντλείς δύναμη αστείρευτη, παρηγοριά, υψηλοφροσύνη ή περιφρόνηση, ανάλογα με τις ανάγκες σου σε κάθε περίσταση.

 4. Να συνεχίζεις αδιάκοπα, όσο τούτο είναι μπορετό, τη δουλειά που θεωρείς ως τον κύριο προορισμό σου στον κόσμο (τέχνη, επιστήμη, διοίκηση, βιοτεχνία ή ό,τι άλλο), δηλαδή ως τη στιγμή που τούτο είναι υλικά ακατόρθωτο, λ.χ. πέφτουνε μπόμπες στο σπίτι σου ή συμβαίνουν άλλα εμπόδια ανυπέρβλητα. Να καταγίνεσαι ψύχραιμα με τη δουλειά σου, να τη σκέφτεσαι, να την καλυτερεύεις, να καταστρώνεις σχέδια χωρίς να φοβάσαι τις μεγάλες προθεσμίες, σα να είχες μπροστά σου μια ζωή σίγουρη, ειρηνική και απερίσπαστη. Ό,τι προφτάσεις θα είναι κέρδος.
www.kathimerini.gr/

Παρασκευή 16 Νοεμβρίου 2012

Αζίζ Νεσίν, Σώπα μη μιλάς !

Σώπα, μη μιλάς , είναι ντροπή
κόψ' τη φωνή σου
 σώπασε επιτέλους
κι αν ο λόγος είναι αργυρός
η σιωπή είναι χρυσός.
 Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί
έκλαιγα,γέλαγα,έπαιζα μου λέγανε:
"σώπασε".

 Στο σχολείο μού κρύψανε την αλήθεια τη μισή,
 μου λέγανε :"εσένα τι σε νοιάζει ; Σώπα!"

 Με φίλησε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε:
"κοίτα μην πεις τίποτα, σσσσ....σώπα!"

 Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.
Και αυτό βάσταξε μέχρι τα είκοσί μου χρόνια.

Ο λόγος του μεγάλου
 η σιωπή του μικρού.
 Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο,
"Τι σε νοιάζει εσένα;", μου λέγανε,
"θα βρεις το μπελά σου, σώπα".

 Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι
"Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,
 κάνε πως δεν καταλαβαίνεις ,σώπα"


Παντρεύτηκα , έκανα παιδιά ,
 η γυναίκα μου ήταν τίμια κι εργατική
και ήξερε να σωπαίνει.
Είχε μάνα συνετή , που της έλεγε "Σώπα".

 Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε :
"Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα"


Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές,
με τους γείτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα.

Σώπα ο ένας,σώπα ο άλλος σώπα οι επάνω, σώπα οι κάτω,
σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.

Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι.
Κατάπιαμε τη γλώσσα μας.
Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.
Φτιάξαμε το σύλλογο του "Σώπα".
και μαζευτηκαμε πολλοί
μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη ,αλλά μουγκή!

Πετύχαμε πολλά,φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα,
τα πάντα κι όλα πολύ.
Εύκολα , μόνο με το Σώπα.
Μεγάλη τέχνη αυτό το "Σώπα".

Μάθε το στη γυναίκα σου,στο παιδί σου,στην πεθερά σου
κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσά σου
και κάν'την να σωπάσει.
Κόψ'την σύρριζα.
Πέτα την στα σκυλιά.
Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.

Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες , τύψεις κι αμφιβολίες.
Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις απο το βραχνά να μιλάς ,
χωρίς να μιλάς να λες "έχετε δίκιο,είμαι σαν κι εσάς"
Αχ! Πόσο θα 'θελα να μιλήσω ο κερατάς.
και δεν θα μιλάς ,
θα γίνεις φαφλατάς ,
θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς .

Κόψε τη γλώσσά σου, κόψ'την αμέσως.
Δεν έχεις περιθώρια.
Γίνε μουγκός.
Αφού δε θα μιλήσεις , καλύτερα να το τολμήσεις. Κόψε τη γλώσσά σου.

Για να είσαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου
ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσά μου,
γιατί νομίζω πως θα'ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω΄
και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω
και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο ,
με έναν ψιθυρο , με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λέει:
ΜΙΛΑ!...
tvxs.gr

Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2012

Ο νόμος του ισχυρού!

          Κάποτε στην ζούγκλα έπεσε πανούκλα και τότε αποφάσισαν τα ζώα να βρουν τον πραγματικό ένοχο για να τον δικάσουν, να τον καταδικάσουν, για να εξιλεωθούν στους Θεούς. Συγκροτήθηκε λοιπόν δικαστήριο με πρόεδρο τον λέοντα, συνέδρους τον λύκο και την τίγρη, η αλεπού ήταν ο εισαγγελέας και ο όφις ο γραμματεύς. 
        Τότε σηκώθηκε πρώτος ο λέων και είπε, «Αφού πρέπει όλα να τα πούμε, θα πω και εγώ την αμαρτία μου. Κάποτε κατασπάραξα κάποιους κυνηγούς!!» 
        Πετάγεται ο εισαγγελέας, η αλεπού: «Ω ! Μεγαλειότατε! Οποίαν τιμή που τους περιποιηθήκατε με αυτόν τον τρόπο!Τι άλλο μπορούσαν να ελπίζουν από το να κατασπαραχθούν από τον βασιλιά των ζώων;»Χειροκροτήματα στη ζούγκλα, αθώος ο λέων! 
      Σηκώνεται και ο λύκος: «Εγώ εκτός από τα πρόβατα έφαγα και τους βοσκούς!» «Ω! Μεγαλειότατε!» ξαναλέει η αλεπού «οποία ευσπλαχνία! Τι θα έκαναν οι τάλανες χωρίς τα πρόβατα τους;» Αθώος και ο λύκος!!
       Κάτι ανάλογο είπε και η τίγρης, ώσπου στο βάθος των ζώων, ένας ταπεινός, φτωχός γεροντάκος, πεινασμένος, ψωραλέος γαϊδαράκος κατόρθωσε και σηκώθηκε στα πόδια του και λέει: «Αφού τα λέμε όλα, θα πω και εγώ την αμαρτία μου: κάποια φορά πεινούσα, το αφεντικό μου είχε θερίσει το χωράφι και δεν είχα να φάω. Ο διπλανός είχε ακόμη χορτάρι και τότε, όπως ήταν δροσερό άπλωσα τη γλώσσα μου και άρπαξα μια δύο, ίσως και τρεις χούφτες χορτάρι»… 
      Τότε σηκώθηκαν όλοι όρθιοι έξαλλοι και λένε: «Αυτός είναι ο ένοχος! Τόλμησες να απλώσεις τη γλώσσα σου στο ξένο χορτάρι!» και τον κατασπάραξαν τον γαϊδαράκο… 

 Ζαν Ντε Λα Φοντέν (1621-1695), Γάλλος ποιητής και διηγηματογράφος 
 www.youkoufme.gr

Σάββατο 10 Νοεμβρίου 2012

Η θρησκεία υποκινεί το μίσος;

          Νασρίν: Η θρησκεία με πλήγωσε με πολλούς τρόπους. Εξαιτίας της, τα βιβλία μου απαγορεύτηκαν και κάηκαν. Εξαιτίας της, εκδόθηκαν εντάλματα σύλληψης εναντίον μου. Εξαιτίας αυτών των ενταλμάτων, αναγκάστηκα να εγκαταλείψω το σπίτι μου. Στην ίδια μου τη χώρα, αναγκάστηκα μέσα στη μαύρη νύχτα να βρω καταφύγιο για να κρυφτώ.
     
               Οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές με καταδίωκαν να με σκοτώσουν, με σπάθες, με τσεκούρια και πιστόλια, ακόμη και με ερπετά,με σκοινιά που ήθελαν να περάσουν στο λαιμό μου. Ήθελαν να με κρεμάσουν. Αφότου δημοσιεύτηκε η «φάτουα», όποιος με σκότωνε θα παρέμενε ελεύθερος, θα έπαιρνε μια αμοιβή και θα είχε εξασφαλίσει τον Παράδεισο. Εν συντομία, η θρησκεία οδήγησε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων να θέλει να μου κόψει τη γλώσσα, να μου αρπάξει την πένα. Η θρησκεία μού απαγορεύει να διασχίσω τα σύνορα οποιασδήποτε μουσουλμανικής χώρας. Για πολύ καιρό, δεν είχα το δικαίωμα να ταξιδεύω στη δημοκρατική και κοσμική Ινδία, όπου τουλάχιστον θα είχα τη δυνατότητα να ζω με άλλους συμπατριώτες μου. Ακόμη και για την Ινδία είχα γίνει ένα μίασμα. Γιατί είχα ασκήσει κριτική στους ινδουιστές φονταμενταλιστές για τα άγρια εγκλήματά τους. Να τι είμαι σήμερα: μια ξένη στην ίδια μου τη χώρα, μια ξένη στη γειτονική Ινδία και μια ξένη στη Δύση.
             Η θρησκεία με οδήγησε σε έναν πνευματικό και δυνητικά σωματικό θάνατο. Ορισμένοι θα ισχυριστούν πως το πρόβλημα δεν είναι πραγματικά η θρησκεία. Θα πουν πως μόνο μια μικρή ομάδα φανατικών έπαιξε αυτό το βρώμικο παιχνίδι. Κατά τη γνώμη τους, τα προβλήματά μου προκλήθηκαν απλώς από μερικούς τρελούς που θέλησαν να χρησιμοποιήσουν πολιτικά τη θρησκεία για δικό τους όφελος, πως αυτοί οι φανατικοί είναι ανόητοι που ερμηνεύουν με διαφορετικό τρόπο τα θρησκευτικά κείμενα. Όμως εγώ δεν κάνω καμία διάκριση ανάμεσα στη θρησκεία και το  θρησκευτικό φανατισμό.
             Φουρέστ: Εγώ προσπαθώ να διακρίνω αυτή τη διαφορά. Οι φανατικοί σε καταδιώκουν στο όνομα της θρησκείας. Ένα κείμενο ή κάποια βιβλία δεν καταδιώκουν από μόνα τους κάποιον. Χρειάζεται ένα χέρι, ένα σώμα και έναν εγκέφαλο, για να το μετατρέψει σε εργαλείο καταδίωξης. Οι εξτρεμιστές καταπιέζουν τόσο εύκολα στο όνομα της θρησκείας επειδή ο θρησκευόμενος εμπεριέχει μέσα του τον πειρασμό να αισθάνεται ανώτερος από τους άλλους, να θεωρεί ότι κατέχει την απώτατη αλήθεια και επομένως να περιφρονεί όσους έχουν διαφορετική άποψη ή πίστη. Από αυτή την άποψη θεωρώ τη θρησκεία σαν τον κρίκο της αλυσίδας που λείπει ανάμεσα στην πνευματικότητα και στον φανατισμό. Το γεγονός μάλιστα ότι μια ιδεολογία ακουμπά πάνω σε μια φενάκη, σκοπός της οποίας είναι να είναι ιερή, την καθιστά μισαλλόδοξη και δεν επιθυμεί την κριτική ή το διάλογο. Εδώ βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στην πίστη και την πεποίθηση. Η πεποίθηση μπορεί να συζητηθεί, είναι ανοικτή στο διάλογο ή στην αντιπαράθεση επιχειρημάτων. Η πίστη δεν συζητά τίποτε: υπάρχουν αυτοί που πιστεύουν και όσοι δεν πιστεύουν.
             Όσο για το νόημα της ζωής, ανεξάρτητα από την όποια θρησκεία, οφείλουμε να το υπερασπιζόμαστε αναφερόμενοι στο γενικό καλό. Γιατί ο ουμανισμός είναι μια γλώσσα που ενώνει τους ανθρώπους αντί να τους χωρίζει. Συχνά οι πιστοί περιορίζουν τον ουμανισμό σε μια πολύ προσγειωμένη ιδεολογία, για να υπογραμμίσουν την υπερβατική πλευρά της πίστης. Όμως το να πιστεύεις στους ανθρώπους είναι μια υπέρβαση! Είναι εξαιρετικά διεγερτικό να βιώνεις αυτή την υπέρβαση και να μην τη μεταθέτεις σε έναν δημιουργό. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν μας απασχολεί το τι συμβαίνει πριν και μετά το θάνατο.
           Μπορούμε να είμαστε αγνωστικιστές ή πιστοί σε μια θρησκεία, σε μια ιερή δύναμη που δίνει νόημα στη ζωή και κυρίως στον θάνατο, αλλά να μην υποκύπτουμε στην αλαζονική στάση ότι εμείς έχουμε τη σωστή εξήγηση, η οποία οδηγεί εύκολα στην επιθυμία της κυριαρχίας. Αυτό προσάπτω κυρίως στους «θρησκευόμενους», αλλά δεν είμαι εναντίον της θρησκείας, με την έννοια ότι δεν περιφρονώ τους πιστούς. Δεν τα βάζω με κείνους που πιστεύουν σε μια συγκεκριμένη συνταγή για να πάνε στον Παράδεισο, χωρίς ωστόσο να επιδιώκουν να την επιβάλουν στους άλλους. Απορρίπτω την πολιτική πλευρά της θρησκείας, αλλά σέβομαι την πολιτισμική και πνευματική της πλευρά. Ίσως, επειδή σέβομαι a priori όλους τους πολιτισμούς και επειδή υπάρχουν πιστοί που δεν καταπιέζουν τους άλλους και μάλιστα αντλούν μέσα από τη θρησκεία τη δύναμη να γίνουν λίγο καλύτεροι.
            
        Νασρίν: Ορισμένοι γίνονται καλοί, γιατί το έχουν μέσα τους - παρ' όλο που ισχυρίζονται ότι τους βοήθησε σ' αυτό η θρησκεία. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι άνθρωποι πιστεύουν στην ηθική. Είναι καλοί, τίμιοι άνθρωποι. Ευχαριστούν γι' αυτό τη θρησκεία, αλλά δεν είναι αλήθεια: ποτέ η θρησκεία δεν έκανε κάποιον άνθρωπο καλό. Η επίδρασή της κάνει τους ανθρώπους κακούς. Η θρησκεία είναι γεμάτη μίσος, και ιδιαίτερα το Ισλάμ που προστάζει να σκοτώνουν τους άπιστους, να μισούν τους χριστιανούς, τους εβραίους, να χτυπούν τις γυναίκες τους όταν δεν τους υπακούουν κ.λπ. Η θρησκεία προορίζεται για τους άντρες, τους «μάτσο». Είναι θρησκεία μίσους και το μίσος φέρνει μίσος.
             Φουρέστ: Συμφωνώ στο ότι η θρησκεία ως πολιτικό σύστημα έχει την τάση να υποκινεί το μίσος, εναντίον των γυναικών, των άπιστων ή των πιστών που δεν ακολουθούν ακριβώς το ίδιο τελετουργικό. Η διαφορά ανάμεσα σε ένα θρησκευτικό κείμενο και ένα ουμανιστικό κείμενο, όπως είναι το κείμενο Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είναι πως η διακήρυξη του 1948 δεν περιλαμβάνει παρά μόνο θετικές διατάξεις για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Είτε πρόκειται για την ελευθερία συνείδησης ή έκφρασης, για το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού των λαών, ή για την άρνηση των βασανιστηρίων, για το δικαίωμα ίσης μεταχείρισης.
           Οι περισσότερες από αυτές τις αρετές προσβάλλονται από τα θρησκευτικά κείμενα. Για να τις καταστήσουν συμβατές, πρέπει να διαστρεβλώνουν ένα μέρος από αυτές τις διατάξεις, να τις ανασύρουν κάτω από τόνους άλλων που καλούν σε πόλεμο και μίσος. Δυστυχώς υπάρχουν ακόμη πολλοί άνθρωποι που αισθάνονται την ανάγκη να έλκονται από αυτούς τους παλαιούς μύθους. Επομένως πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί τους, μόνο και μόνο για να υποστηρίξουμε εκείνους που δεν είναι φανατικοί ή φονταμενταλιστές.
             Νασρίν: Σίγουρα υπάρχουν μετριοπαθείς μουσουλμάνοι, αλλά το Ισλάμ δεν είναι μετριοπαθές. Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο Ισλάμ και τον μουσουλμανικό φανατισμό ή στην καλύτερη περίπτωση υπάρχει διαφορά στο βαθμό, αλλά όχι στη φύση του.Οι υπερασπιστές του Ισλάμ υποστηρίζουν πως δεν πρέπει να συγχέεται το Ισλάμ με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό και ότι το πραγματικό Ισλάμ δεν έχει καμία σχέση με τη βία. Όμως όλες οι αρχές του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού προέρχονται από το Κοράνι. Είναι μια ολοκληρωτική κατασκευή που οι μουσουλμάνοι νομικοί άντλησαν από φονταμενταλιστικά κείμενα του Ισλάμ. Οι φανατικοί, με περισσότερη λογική και συνοχή από τους δήθεν μετριοπαθείς μουσουλμάνους, έκαναν το Ισλάμ τη βάση μιας ριζοσπαστικής, ουτοπικής ιδεολογίας με στόχο να αντικαταστήσει την ελευθερία και τη δημοκρατία, ως κυρίαρχο σύστημα.
          Χωρίζουν τον κόσμο σε δύο μέρη: «τη γη των πολέμων» και «τη γη του Ισλάμ». Από τη μια είναι η  γη των άπιστων, όπου οι μουσουλμάνοι πρέπει να διεισδύσουν, να προσηλυτίσουν τον κόσμο και να αναπαραχθούν έως ότου γίνουν πολλοί. Έπειτα πρέπει να κηρύξουν τον πόλεμο, να νικήσουν και να επιβάλουν τη μουσουλμανική θρησκεία. Η ολοκληρωτική φύση του Ισλάμ εμφανίζεται με τον πιο έντονο τρόπο μέσα από την έννοια της «τζιχάντ», του ιερού πολέμου που στοχεύει την κατάκτηση του κόσμου και την υποταγή του στη μοναδική αληθινή πίστη, τον νόμο του Αλλάχ.

Συζήτηση μεταξύ της συγγραφέα από το Μπανγκλαντές, Τασλίμα Νασρίν, και της Γαλλίδας δοκιμιογράφου και δημοσιογράφου επί σειρά ετών στο σατιρικό περιοδικό «Charlie Hebdo», Καρολίν Φουρέστ.      
Βίκυ Τσιώρου/www.enet.gr

Σάββατο 3 Νοεμβρίου 2012

Θόδωρος Τερζόπουλος: "Να μην κάνουμε μεγάλα όνειρα, ότι θα αλλάξουμε τον κόσμο. Είναι μακρύς ο δρόμος και δύσκολος".

Συνέντευξη του σκηνοθέτη, Θόδωρου Τερζόπουλου

Μ.Θ. -Η δεσπόζουσα ιδεολογία, ποια μπορεί να είναι σήμερα;
Θ.Τ. -Νομίζω ότι στην εποχή μας παρατηρούμε το τέλος της Ιστορίας, το τέλος των ιδεολογιών. Λέμε δημοκρατία και δεν ισχύει, λέμε σοσιαλισμός και γελάμε, λέμε κομμουνισμός και αναρωτιόμαστε τι είναι αυτό. Μιλάμε για την ελευθερία.Όλοι αυτοί οι ορισμοί του εικοστού αιώνα, που έπαιξαν ένα ρόλο πολλές φορές θετικό και πάρα πολλές άλλες αρνητικό, πλέον δεν ισχύουν.
       Χρειάζεται επαναπροσδιορισμός. Χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε να δούμε μέσα μας, να κατακτήσουμε την αυτογνωσία, για να ξαναβρεθεί, ενδεχομένως, η μεγάλη ιδέα για την Τέχνη. Πρέπει ο καθένας από μας να κάνει το ταξίδι του, να γίνει ένας Οδυσσέας. Να φτιάξουμε ένα νέο κόσμο. Αρκετά περιχαρακωθήκαμε στα μικρά, στα ευτελή, στα ασήμαντα, στα ψυχοφθόρα, στα περιττά και στα θνησιγενή. Σε αυτά αναλωθήκαμε δεκαετίες, με τα ψέματα του life style. Το ψέμα, ως επικρατέστερος λόγος για την αλήθεια, συνέβη και αυτό! Συνέβη και στην Τέχνη. Όταν τα συζητούσα αυτά με το δάσκαλο και μέντορά μου Χάινερ Μίλερ, τότε κατάλαβα ότι ένας είναι ο δρόμος, ο δρόμος του βάθους. Γι’ αυτό και τον υπηρετώ. Να ξαναβρεθούν οι αρχές της αλήθειας.

 Μ.Θ. -Η σημερινή κρίση στην χώρα μας, εκτός από οικονομική, είναι κρίση ταυτότητας του σύγχρονου πολιτισμού;
Θ.Τ. -Η κρίση σήμερα είναι πρώτα πιστεύω, πολιτική, βαθύτατα ηθική, βαθύτερα πολιτιστική και λιγότερο οικονομική. Αν όλα αυτά τα χρόνια της καταστροφής, υπήρχαν δυνάμεις (δυστυχώς δεν υπήρχαν), που να δημιουργούσαν τον άλλο λόγο, το αντίδοτο και να συντηρούσαν κάποιες από τις πολιτισμικές αξίες, κάποιες αρχές σε εξέλιξη, τότε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού θα μπορούσε ν’ αντέξει την κρίση και μάλιστα να καλυτερεύσει. Αλλά συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Η μεγάλη πλειοψηφία του λαού δεν ήταν έτοιμη για την κρίση. Δημιουργήθηκε ένα νέο είδος πολίτη. Αυτό που λέγαμε «ελληναράς», είναι τελικά ο «μαζάνθρωπος», έτοιμος να καταστρέψει τα πάντα. Πέρα από την εθνική ταυτότητα, έχει χαθεί η ταυτότητα με όλες τις αρχές και τις αξίες της ζωής. Η ταυτότητα που μας διαφοροποιεί από τον «μαζάνθρωπο» χάθηκε. Αυτή η μάζα χειραγωγείται και είναι έτοιμη να ξαναβρεί το νέο αρχηγό της για να γυρίσει πίσω το χρόνο, τότε που δούλευε λίγο και κατανάλωνε πολύ. Γιατί αυτό είναι το μοναδικό της κριτήριο και τίποτε άλλο.

Μ.Θ. -Πώς μπορεί ο σύγχρονος «ενεργός πολίτης» να αναχαιτίσει την καθοδική πορεία των πραγμάτων;
Θ.Τ. -Ο σύγχρονος ενεργός πολίτης καθεύδει. Ο λαός που έχει καταναλώσει εκατό φορές περισσότερα από αυτά που θα έπρεπε να καταναλώσει, σιγά-σιγά άρχισε ν’ αλλοτριώνεται. Και στην θέση του δεν είδα τον άνθρωπο, το λαό να διεκδικεί, ν’ αγωνίζεται, να μορφώνεται, να προοδεύει, να κοιτάει στο μέλλον. Γιατί αυτό είναι ο λαός. Το άλλο είναι η μάζα. Φτιάξανε (και αυτό είναι η μεγάλη καταστροφή) έναν λαό, στην πλειοψηφία του, ο οποίος δεν ξέρω πώς θα βγει από αυτό το αδιέξοδο. Μπορεί να βγει;

Μ.Θ. -Μήπως και η έννοια «λαός» δεν παράγει πλέον κανένα νόημα; Μήπως βρισκόμαστε ήδη αντιμέτωποι με το τέλος της ιστορίας των λαών;
Θ.Τ. -Πιθανότατα έχει κι αυτή η έννοια εκφυλιστεί, μαζί με τις άλλες, δημοκρατία, ελευθερία. Υπάρχει ένας απόλυτος, οριζοντίως, καθέτως, διαγωνίως, εκφυλισμός όλων των εννοιών, όλων των ιδεολογιών. Σαν να ζούμε δηλαδή, ένα τέλος που δεν τελειώνει ποτέ. Κι αυτό είναι ανησυχητικό πάρα πολύ. Διακρίνω στο βλέμμα νέων παιδιών την απόλυτη αγωνία.
        Η μάνα μου έβαφε το σπίτι άσπρο και μέτραγε συνεχώς τι έχουμε να φάμε. Δύο κιλά φακιές, ένα κιλό φασόλια, ένα τσουβάλι αλεύρι κι ένα κουτί ελιές κι έλεγε με αυτά θα περάσουμε το χειμώνα. Πρέπει να ξαναμετρήσουμε από την αρχή αυτά που έχουμε, αφού βάψουμε το σπίτι μας. Και πρέπει να το έχουμε καθαρό το σπίτι αυτή την εποχή και να μετράμε τα βιβλία μας, να λέμε αυτό χρήσιμο, αυτό άχρηστο. Όλο αυτό το περιττό, το άχρηστο, η ζωή η πλεονάζουσα, το πλεόνασμα, όλο το σκουπιδαριό πρέπει να πεταχτεί.
       Προτείνω να κοιτάξει μέσα του ο Άνθρωπος και να κοιτάξει και τον Άλλο. Και να γίνουν ομάδες, πυρήνες, που θα δουλεύουν πάνω στις αρχές της ζωής, της Τέχνης. Μπορεί να υπάρξει αλληλεγγύη σήμερα. Υπάρχουν άνθρωποι που αυτή τη στιγμή που μιλάμε, αλληλέγγυοι προσπαθούν να φτιάξουν μια δουλειά, μια κολεκτίβα. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Αυτός είναι. Ν’ αγαπήσουμε ο ένας τον άλλο.
        Να μην κάνουμε μεγάλα όνειρα, ότι θα αλλάξουμε τον κόσμο. Είναι μακρύς ο δρόμος και δύσκολος. Πίσω μας έλεγε ο Μπρεχτ, είναι οι δυσκολίες των βουνών, μπροστά μας οι δυσκολίες των πεδιάδων. Εγώ θα το αναστρέψω και θα πω: πίσω μας είναι οι δυσκολίες των πεδιάδων, μπροστά μας οι δυσκολίες των βουνών. Ο συγκρουσιακός εαυτός μας να δημιουργεί γόνιμα έργα μέσα από μια γόνιμη ζύμωση-σύγκρουση, διαρκή, αέναη. Κι όταν οι άνθρωποι συμφιλιωμένοι με τον εαυτό τους, ο ένας με τον άλλο και με την ομάδα, αρχίζουν να δρουν, σίγουρα σιγά-σιγά η κοινωνία αλλάζει…Και πάνω από όλα τα μικρά παιδιά. Όλα αυτά ίσως φαίνονται ουτοπικά. Αλλά εγώ ήμουν μια ζωή ουτοπιστής κι αυτό μου έδωσε πολύ δύναμη κι έτσι διέσχισα τον κόσμο…
Μαρίκα Θωμαδάκη/ protagon.gr

Το νόημα της ελευθερίας στα έργα του Νίκου Καζαντζάκη

     
          Το πρόβλημα της ελευθερίας του ανθρώπου, της αθανασίας της ψυχής και της ύπαρξης του Θεού αποτέλεσαν αναμφίβολα τα βασικότερα μεταφυσικά εντρυφήματα της σκέψης του Καζαντζάκη, που αποτελούν τα τρία μεγάλα θέματα της μεταφυσικής, κατά τον Kant.  Ο πόθος της ελευθερίας, είναι το κυρίαρχο πάθος του ήρωα της Οδύσσειας, που είναι μια αναζήτηση και μια «εξερεύνηση του νοήματος της ελευθερίας».
      Ο ίδιος ο Καζαντζάκης σ’ ένα σημείο της Αναφοράς του, που κατά τον Πρεβελάκη περιέχει τη σύνοψη της κοσμοθεωρίας του, θέτει σε πρώτη γραμμή τον αγώνα για τη λευτεριά. Λέει:    «Ένας αγωνιζόμενος ανηφορίζει από την ύλη στα φυτά, από τα φυτά στα ζώα, από τα ζώα στους ανθρώπους και μάχεται για λευτεριά. Σε κάθε κρίσιμη εποχή ο Αγωνιζόμενος παίρνει νέα όψη_ σήμερα η όψη του είναι ετούτη: είναι ο αρχηγός της προλετάρικης τάξης που ανεβαίνει. Φωνάζει, δίνει συνθήματα. Δικαιοσύνη, ευτυχία, λευτεριά».    
       Ελευθερία και άνθρωπος ταυτίζονται στον Καζαντζάκη, όπως και στο Γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο Σαρτρ, κατά τον οποίο η ανθρώπινη ελευθερία προηγείται από την ουσία του ανθρώπου, την οποία και καθιστά δυνατή. Η ελευθερία είναι αδύνατο να διακριθεί από το είναι της ανθρώπινης πραγματικότητας. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει πρώτα και μετά γίνεται ελεύθερος, αλλά τόσο στο Σαρτρ όσο και στον Καζαντζάκη δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο είναι του ανθρώπου και στο να είναι ελεύθερος.      
      Η ελευθερία στον Καζαντζάκη παίρνει διαφορές μορφές: ελευθερία είναι η απουσία φόβου και ελπίδας, είναι η αυτάρκεια, είναι η αναγωγή της ανάγκης σε βούληση και τέλος ελευθερία είναι η λύτρωση από τη λευτεριά .Όλες αυτές οι μορφές ελευθερίας εκφράζουν κατά βάθος το ίδιο νόημα. Απαραίτητη δηλαδή προϋπόθεση της ελευθερίας για όλες τις μορφές είναι η απουσία φόβου και ελπίδας, και κυρίως της ελπίδας, αφού αυτή είναι προϋπόθεση και αιτία του φόβου.    
     Αυτές οι μορφές αφορούν τη μεταφυσική και όχι την πολιτική έννοια της ελευθερίας που τον απασχόλησε εξίσου ζωηρά. Επειδή μάλιστα η πατρίδα του η Κρήτη ήταν Τουρκοκρατούμενη και ο ίδιος έζησε τις πίκρες και τις στενοχώριες της σκλαβιάς, τοποθέτησε την ελευθερία στην πρώτη γραμμή των αξιών και της έδωσε τόση βαρύτητα, ώστε τη θεώρησε ανώτερη ακόμη και από την ευτυχία.    
      Ελευθερία με την πολιτική έννοια εννοεί ο Καζαντζάκης την ελευθερία που έχει κάθε πολίτης να ζει σε μια ευνομούμενη πολιτεία, δηλαδή να κάνει ό,τι θέλει και μπορεί πάντα μέσα στα νομικά και ηθικά πλαίσια, δηλαδή σ’ αυτά που υπαγορεύει ο ορθός λόγος. Πιστεύει στη διακυβέρνηση της χώρας με δημοκρατικές διαδικασίες και με βάση τη λαϊκή κυριαρχία που εκφράζεται με τη «γενική θέληση» κατά το πρότυπο του Ρουσώ. Ελεύθερος είναι αυτός που είναι αφέντης του εαυτού του, κατά την έκφραση του Αριστοτέλη .
 
      Το ότι όλες οι μορφές ελευθερίας με τη μεταφυσική έννοια του όρου ανάγονται σε μια, δηλαδή στην απουσία φόβου και ελπίδας και ότι η ελευθερία ήταν το κεντρικό φιλοσοφικό πρόβλημα και το υψηλότερο αγώνισμα της ψυχής του προκύπτει και από το ότι οι φράσεις: «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λεύτερος», έχουν σφραγίσει κατά τρόπο επιγραμματικό τον απλό και απέριττο τάφο του. Οι φράσεις αυτές υπάρχουν βέβαια στην Ασκητική του. Είναι οι φράσεις που ο ίδιος είχε παραγγείλει να γραφούν πάνω στον τάφο του.    
      Το να κοιτάζει κανείς την άβυσσο χωρίς ελπίδα και χωρίς φόβο όρθιος στην άκρα του γκρεμού το αποκαλεί ο Καζαντζάκης Κρητική ματιά. Η παρομοίωση αυτή είναι εμπνευσμένη από τη «στορισμένη στους τοίχους προαιώνια πάλη του ανθρώπου και του ταύρου που σήμερα τον λέμε θεό». Η ζωή φαίνεται στον Καζαντζάκη, όπως στον Πλάτωνα και τον Πλωτίνο, να είναι μια διαρκής ανάβαση.    
        Όσον αφορά την πρώτη μορφή ελευθερίας, «δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβούμαι τίποτα, είμαι λεύτερος», τη βρίσκουμε σχεδόν αυτολεξεί στον Κύπριο κυνικό φιλόσοφο Δημώνακτα, που ζούσε στην Αθήνα το δεύτερο αιώνα μ.Χ. Γνωστή είναι η προσπάθειά του για μια εσωτερική ανεξαρτησία. Κατά το Δημώνακτα, ελεύθερος είναι αυτός που δεν ελπίζει τίποτε και δεν φοβάται τίποτε.    
        To ίδιο πράγμα επαναλαμβάνεται επίσης  τον αιώνα του νεοελληνικού διαφωτισμού από τον ανώνυμο συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας. Ο ανώνυμος λέγει: «Ο μεν ελεύθερος λοιπόν, ούτε ελπίζει ούτε φοβάται εις ό,τι μέλει να πράξη». Ο ίδιος ορισμός υπάρχει παράλληλα και στις Ινδίες που διατυπώνεται μ’ ένα μύθο. Ο Βιργίλιος λέει ότι η μόνη ελπίδα που απομένει στον άνθρωπο είναι να μην έχει καμιά. Η έννοια αυτή της ελευθερίας δεσπόζει στη λατινική λογοτεχνία. Υπάρχει συγκεκριμένα στη Φαίδρα του Σενέκα, στη Συνωμοσία του Κατιλίνα του Σαλλούστιου και στα Χρονικά του Τάκιτου.      
      Η δεύτερη μορφή ελευθερίας, δηλαδή η αναγωγή της ανάγκης σε βούληση απαντά στον Έγελο και στο Μαρξ . Στους δυο αυτούς φιλοσόφους ελευθερία είναι «η κατανόηση της αναγκαιότητας». Παράλληλη άποψη συναντάμε στον Πίνδαρο: «Ω ψυχή μου, μην ποθείς αθάνατη ζωή μονάχα επιδίωκε ό,τι μπορείς να κατορθώσεις».    
        Όμοια άποψη είναι αυτή που υποστηρίζει πως ελευθερία δεν είναι δύναμη. Ο Ντεκάρτ λέει χαρακτηριστικά: «Ελευθερία δεν είναι να μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις, αλλά να θέλεις ό,τι μπορείς». Αυτό έχει ως συνέπεια να περιορίζει κανείς τις επιθυμίες του σε ό,τι μπορεί, όπως δέχονται ο Σαρτρ και ο Γιάσπερς.      
     Την τρίτη μορφή ελευθερίας, δηλαδή την ελευθερία ως αυτάρκεια τη συναντούμε στον Αριστοτέλη και γενικότερα στην αρχαία ελληνική διανόηση, όπως και στον Επίκουρο που λέγει: «Τας αυταρκείας καρπούς μέγιστος ελευθερία». Η αυτάρκεια, όσο και να το κάνει κανείς βούλησή του την ανάγκη, απαντά επίσης στην Ινδική φιλοσοφία.Η τέταρτη τέλος μορφή, δηλαδή η λύτρωση από την ελευθερία, απαντά στο Βούδα, όπως μαρτυρεί ο ίδιος ο Καζαντζάκης, που μυήθηκε στο Βουδισμό από το Νίτσε. Η Βουδική σκέψη επηρέασε Γερμανούς, φιλοσόφους και προπάντων τον Σοπενχάουερ και το Νίτσε.
 www.kairatos.com.gr

Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2012

Νίκος Καζαντζάκης:"Κι απάνω απ’ όλους αγωνίζεται και καίγεται η Ελλάδα, αυτή είναι η μοίρα της"

     
       Tι ευτυχία να μπορούσε ο Έλληνας να σεριανίζει στην Ελλάδα, χωρίς ν’ ακούει φωνές, θυμωμένες, αυστηρές, από τα χώματα! Για έναν Έλληνα όμως το ταξίδι στην Ελλάδα καταντάει γοητευτικό κι εξαντλητικό μαρτύριο. Στέκεσαι σε μια πατημασιά ελληνικής γης και σε κυριεύει αγωνία: Μνήμα βαθύ, πατωσιές πατωσιές οι νεκροί, κι ανεβαίνουν παράταιρες φωνές και σε κράζουν, γιατί ό, τι μένει από το νεκρό, αθάνατο, είναι η φωνή του.
       Ποια απ’ όλες τις φωνές να διαλέξεις; Κάθε φωνή και ψυχή, κάθε ψυχή λαχταρίζει ένα σώμα δικό της, κι η καρδιά σου ακούει, ταράζεται και διστάζει να πάρει απόφαση, γιατί συχνά οι πιο αγαπημένες ψυχές δεν είναι πάντα κι οι πιο άξιες.
        Όταν ένας Έλληνας ταξιδεύει στην Ελλάδα, το ταξίδι του μοιραία μετατρέπεται σ’ επίπονη αναζήτηση του χρέους. Πώς να γίνουμε κι εμείς άξιοι των προγόνων, πώς να τη συνεχίσουμε, χωρίς να την ντροπιάσουμε, την παράδοση της ράτσας μας; Μια αυστηρή ασίγαστη ευθύνη βαραίνει τους ώμους σου, βαραίνει τους ώμους όλων των ζωντανών Ελλήνων. Ακαταμάχητη μαγική δύναμη έχει το όνομα.
      Όποιος γεννήθηκε στην Ελλάδα έχει το χρέος να συνεχίσει τον αιώνιο ελληνικό θρύλο.
Ένα ελληνικό τοπίο δε δίνει σ’ εμάς τους Έλληνες μιαν αφιλόκερδη ανατριχίλα ωραιότητας. Έχει ένα όνομα το τοπίο – το λένε Μαραθώνα, Σαλαμίνα, Ολυμπία, Θερμοπύλες, Μυστρά – συνδέεται με μιαν ανάμνηση, εδώ ντροπιαστήκαμε, εκεί δοξαστήκαμε, και μονομιάς το τοπίο μετουσιώνεται σε πολυδάκρυτη, πολυπλάνητη ιστορία. Κι όλη η ψυχή του Έλληνα προσκυνητή αναστατώνεται. Το κάθε ελληνικό τοπίο είναι τόσο ποτισμένο από ευτυχίες και δυστυχίες με παγκόσμιο αντίχτυπο, τόσο γεμάτο ανθρώπινο αγώνα, που υψώνεται σε μάθημα αυστηρό και δεν μπορείς να του ξεφύγεις. Γίνεται κραυγή, και χρέος έχεις να την ακούσεις.
        Αληθινά τραγική είναι η θέση της Ελλάδας. Βαριά πολύ η ευθύνη του σημερινού Έλληνα. Απιθώνει στους ώμους μας επικίνδυνο, δυσκολοεκτέλεστο χρέος. Καινούριες δυνάμεις ανεβαίνουν από την Ανατολή, καινούριες από τη Δύση, κι η Ελλάδα, ανάμεσα πάντα στις δυο συγκρουόμενες ορμές, γίνεται πάλι στρόβιλος.
      Η Δύση, ακολουθώντας την παράδοση της λογικής και της έρευνας, ορμάει να καταχτήσει τον κόσμο, κι η Ελλάδα, ανάμεσά τους, γεωγραφικό και ψυχικό σταυροδρόμι του κόσμου, χρέος έχει πάλι να φιλιώσει τις δυο τούτες τεράστιες ορμές, βρίσκοντας τη σύνθεση. Θα μπορέσει;
Ιερή, πικρότατη μοίρα.
      Το τέλος της περιοδείας μου στην Ελλάδα γέμισε τραγικά αναπάντητα ρωτήματα. Από την ομορφιά φτάσαμε στις σύγχρονες αγωνίες και στο σημερινό χρέος της Ελλάδας. Ένας ζωντανός άνθρωπος σήμερα που νοεί κι αγαπάει κι αγωνίζεται δεν μπορεί να σεριανίζει πια και να χαίρεται αμέριμνα την ωραιότητα. Σήμερα η αγωνία μεταδίδεται σαν πυρκαγιά, και καμιά πυρασφαλιστική εταιρεία δεν μπορεί να σε ασφαλίσει. Αγωνίζεσαι και καίγεσαι μαζί με όλη την ανθρωπότητα. Κι απάνω απ’ όλους αγωνίζεται και καίγεται η Ελλάδα, αυτή είναι η μοίρα της.
     Έκλεισε ο κύκλος. Γέμισαν τα μάτια μου Ελλάδα. Ωρίμασε, μου φαίνεται, μέσα στους τρεις μήνες αυτούς ο νους. Ποια είναι τα πιο πολύτιμα λάφυρα της πνευματικής μου ετούτης εκστρατείας; Τούτα θαρρώ: Είδα καθαρότερα την ιστορική αποστολή της Ελλάδας ανάμεσα Ανατολής και Δύσης. Είδα πως ο ανώτατος άθλος της είναι όχι η ομορφιά, παρά ο αγώνας για την ελευθερία. Ένιωσα βαθύτερα την τραγική μοίρα της Ελλάδας και πόσο βαρύ το χρέος του Έλληνα.
    Θαρρώ, ευτύς μετά το προσκύνημά μου στην Ελλάδα, ήμουν ώριμος να μπω στην αντρική ηλικία.
Και δεν ήταν η Ομορφιά που πήγαινε μπροστά και μ’ έμπαζε στον αντρωνίτη.Ήταν η Ευθύνη.Τον πικρό αυτό καρπό κρατούσα όταν γύρισα, ύστερα από την τρίμηνη πορεία, και μπήκα στο πατρικό σπίτι.
www.e-foryou.gr/ Νίκος Καζαντζάκης,Αναφορά στον Γκρέκο

Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2012

"Δε θέλω να είμαι ασφαλής. Θέλω να νιώθω, τη φρίκη και τη χαρά, να είμαι ζωντανή"

       Κοντεύω να κλείσω χρόνο που επιτέλους αναπνέω. Ώρες ώρες με πιάνει τρόμος πως πάλι θα εξαφανιστώ για αόριστο χρόνο. Κι όμως τότε ίσως για κάποιους να είμαι πιο αποδεκτή. Πόσα χρόνια η ανάμνηση του εαυτού μου  λείπει ή είναι εξ ορισμού λάθος, άρρωστη, βιολογικά ανισόρροπη. Κι όσες φορές θέλησα να πάψω να υπάρχω δεν ήταν άρνηση της ζωής, αλλά της ανυπαρξίας.
         Πόσο να αντέξεις να είσαι μια διεκπεραίωση της ζωής; Ύπνος, φαγητό, φάρμακα και οι αποφάσεις να μετατρέπονται σε διαρκή ερώτηση αποδοχής. Όλα είναι υπό έλεγχο και τελικά παρεπιπτόντως σαν ένα τυχαίο λάθος, για ένα δευτερόλεπτο, νιώθεις ότι δεν υπάρχεις δεν είσαι εσύ, αλλά ένα αντικείμενο που τρέφεται, μετακινείται, καθαρίζεται, στολίζεται, νιώθει τα πάντα διυλισμένα σε πλαστικό, σίγουρη λύση, για να μην σπάει. Κι όμως εγώ δεν θέλω να είμαι ασφαλής΄ θέλω να νιώθω, τη φρίκη και τη χαρά, να είμαι ζωντανή, όπως συνήθιζα δηλαδή μέχρι τη διάγνωση της ζωή μου.
        Κι όταν ξεπήδησε ξανά ο θάνατος, τον διώξανε οι άνθρωποι κι όχι τα αντικαταθλιπτικά, που είναι ανίκανα να αντιμετωπίσουν την απελπισία του απόβλητου, του μη προσιτού του διαρκώς περιπλανώμενου, του παρατηρητή σαν τότε στο σίριαλ του ‘80.Κοιτάζω από το τζάμι τον παραλογισμό πάντα απέξω, μα πάντα εγώ η παράλογη.Αδυνατώντας να μείνω αδρανής, φέρνω μια πρόσκαιρη καταστροφή.Πιστέψτε με! Τίποτα δεν θα μπορούσε να οριστικοποιηθεί, εάν επιλέγαμε την κίνηση και όχι τη σωτηρία.
        Και η ζωή; Μου; Πόσο θα κρατήσει; Βαριέμαι αφάνταστα συνήθως κι όμως πάντα ονειρευόμουν ένα ένδοξο θάνατο άλλων εποχών.Ήταν δεδομένος τότε.Τι πλάκα! Κι όμως ο θάνατος παραμονεύει υποχθόνια, καθιστώντας σε απλά αόρατο.Στιγμές; Ή για πάντα; Ζώντας νομίζουμε θα λυθεί το αίνιγμα; Ή απλά μιλάμε για ένα ανεξάντλητο χτύπημα του κεφαλιού στον τοίχο; Φυτεύουμε ευτυχώς πότε και πότε. Ωστόσο δεν υπάρχει τίποτε, για να ανακουφίζεται κανείς.
       Κι η ζωή μου; Από γεννησιμιού κρίθηκε λάθος, αλλά ενδιαφέρουσα για λογοτέχνημα. Δυστυχώς, στάθηκα τόσο ηλίθια που το πίστεψα πως ναι όλοι πρέπει να είμαστε, να προσπαθούμε να γίνουμε αποδεκτοί, μα τώρα ξέρω πως αυτό δεν θα συμβεί ποτέ. Έτσι δέχτηκα το παράλογο, όχι συνειδητά μα μες στη καθημερινότητα και οι ασυνείδητες αντιστάσεις έκρυβαν και άλλες διαγνώσεις΄ κι όμως εγώ πάντα να ντρέπομαι για τη διαρκή απουσία μου. Κι όμως γυρνώντας πίσω καταλήγω πως ίσως η διαφορά που με χαρακτήρισε ασθενή είναι πως από παιδί έμαθα να υπάρχω με ένα, για πάντα για κάποιους, μη συνήθη τρόπο.
      Ευτυχώς μπροστά στην κοινή πραγματικότητα υπήρχε για μένα σωτήρια η επινόηση μιας άλλης. Και πόσο θα' θελα να τη συμβιώσω, μα αυτό γίνεται μόνο εν μέρει.Ωστόσο, αυτό μου έσωσε τη ζωή.Υπήρξε ο τόπος και η συμπαρουσία, η εμπιστοσύνη, όπως έρχεται μερικές φορές απρόσκοπτα και απρόοπτα κι αυτό αρκεί, για να συνεχίσεις να αγαπάς τον κόσμο τη ζωή.
      Άλλες πάλι φορές, όταν η αδυναμία επιβίωσης σε μετατρέπει σε ξένη αναρωτιέμαι: φταίει πάλι η βιολογική μου ασθένεια ή κάποια απαγορευμένη έννοια, που όταν την ξεπερνώ οικονομικά θεωρούμαι έστω υποφερτά υγιής και όταν ξαναγυρίζω πάλι έκθετη; Τι με στέλνει στο ψυχιατρείο; Η αρρώστια μου  ή η διάγνωσή της; Μήπως ο πραγματικός κόσμος που με οδηγεί σωτήρια να επινοήσω έναν μικρό Οδυσσέα γεμάτο αιώνια εμπιστοσύνη στη ζωή που θα λέει πάντα πρόσχαρος σας αγαπώ, είστε φίλοι μου; Μερικές φορές ξεκουράζομαι στα ψέματα και νοιώθω απόλυτη εμπιστοσύνη στο μέλλον΄ γίνομαι αφελής, για όσο χρειαζομαι να το πιστεύω.Τότε ελπίζω πως η αθωότητα του παιδιού μέσα μου θα βρει τρόπο να παραμείνει ζωντανή.  
Λίλιαν Χαρασίμου/ www.poiein.gr

Σάββατο 6 Οκτωβρίου 2012

Δίκαιο εναντίον Φιλοσοφίας!

         Η φιλοσοφία δεν είναι μόνο μια επιστήμη, ούτε καν μια γνώση. Δεν είναι μια επιπλέον μάθηση’ είναι ένας στοχασμός πάνω στις διαθέσιμες γνώσεις. Η Φιλοσοφία ως μάθημα καταγίνεται με προβλήματα μάλλον , παρά με θεωρίες. Ο μαθητής μπορεί να αναρωτιέται ελεύθερα για το καθετί, να συζητά και τα πιο αυτονόητα πράγματα.
       Ο σκοπός δηλαδή του συγκεκριμένου μαθήματος είναι πρακτικός και βοηθά τους μαθητές να χρησιμοποιούν το μυαλό τους, προκειμένου να διαχειριστούν τις καθημερινές τους δυσκολίες και να ασκήσουν την κριτική τους ικανότητα, θέτοντας ερωτήματα, όπως:
-Με ποια κριτήρια θεωρούμε αυτό σωστό και εκείνο λάθος;
-Πώς μπορούμε να ξέρουμε τι νιώθει ο άλλος και τι πραγματικά έχει στο νου του;
-Πώς εξηγούνται όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας και τι στ’ αλήθεια σημαίνουν;
-Υπάρχει καθόλου περιθώριο ελευθερίας για τους ανθρώπους;
        Με βάση τα παραπάνω είναι προφανές ότι το συγκεκριμένο μάθημα είναι πολύ σημαντικό για το μαθητή της σύγχρονης εποχής που ψάχνει να βρει νόημα στη ζωή του και νέες αξίες, για να πιστέψει, ώστε να μπορέσει να σταθεί όρθιος μέσα στη γενικότερη σήψη. Από την άλλη, η Φιλοσοφία, εξοικειώνοντας τους μαθητές με τη φιλοσοφική σκέψη, προετοιμάζει τους υποψηφίους της θεωρητικής κατεύθυνσης για το κύριο μάθημα της Γ΄ Λυκείου, που είναι τα φιλοσοφικά κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη από το πρωτότυπο.
      Δυστυχώς όμως, οι ιθύνοντες δεν είχαν την ίδια άποψη. Οι μαθητές της Β’ θεωρητικής βρέθηκαν φέτος μπροστά σε ένα εκβιαστικό δίλημμα: Αρχές Φιλοσοφίας ή Δίκαιο; Το συγκεκριμένο δίλημμα υποβαθμίζει καίρια και τα δύο μαθήματα και υπονομεύει το μέλλον των παιδιών μας.
     Το μάθημα του Δικαίου αποτελούσε μέχρι πέρισυ μάθημα γενικής παιδείας της Β΄ Λυκείου. Από πότε ένα μάθημα που διδάσκει τις απαραίτητες γνώσεις για το μελλοντικό πολίτη της δημοκρατικής Ελλάδας θεωρείται χρήσιμο μόνο για τους υποψηφίους δικηγόρους; Γιατί στη χρεωμένη Ελλάδα του 2012, όπου επιθυμούμε να διδάξουμε συλλογική συνείδηση στη νέα γενιά, το μάθημα του Δικαίου περιορίζεται μόνον στους μαθητές της θεωρητικής κατεύθυνσης;
      «Να κρίνεις σωστά, για να πράττεις σωστά»έλεγε ο Ντεκάρτ κι αυτό σίγουρα οι μαθητές μπορούν να το πετύχουν, στο βαθμό που επιθυμούν, στα πλαίσια του μαθήματος της Φιλοσοφίας. Επειδή όμως ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα και πολίτης, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, δε νοείται η φιλοσοφία χωρίς το δίκαιο ή το αντίστροφο. Μπροστά σε μια νεολαία που αναγκάζεται να φύγει στο εξωτερικό, για να ζήσει, εμείς οι μεγάλοι καλούμαστε να λογοδοτήσουμε για τις πράξεις μας. Ήρθε η στιγμή να καταλάβουμε ότι « η υποκρισία είναι ασύμβατη με το ανθρώπινο πνεύμα, και το σκοτάδι δεν μπορεί να είναι καταφύγιο για το παράλογο».
                                                                                                                           Σοφία Κανιάκα

Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου 2012

Η φιλοσοφική μελαγχολία του Βιζυηνού

       Για τον φιλόσοφο Βιζυηνό ελάχιστα έχουν γραφτεί.Αλλά μήπως έχουν γραφτεί αρκετά για το λογοτέχνη; Μόνον ο Δημαράς, που δυσκολεύεται να αξιολογήσει σωστά τους σημαντικούς καθαρευουσιάνους πεζογράφους μας - Ροΐδη, Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό - του αφιερώνει μια μικρή, σχεδόν περιφρονητική παράγραφο. Τα τελευταία χρόνια χάρη σε μερικούς μελετητές - Μουλλά, Αθανασόπουλο - αρχίζει, με εκατό χρόνια καθυστέρηση, η εποχή της αναγνώρισης.
       Μπορούμε να αποκαλέσουμε τον Βιζυηνό φιλόσοφο; Ο προσδιορισμός αυτός θα μπορούσε να σημαίνει τρία πράγματα. Πρώτα τον δημιουργικό στοχαστή που επινόησε καινούργιες σκέψεις-κλειδιά για την ερμηνεία των πραγμάτων, που - ενδεχομένως - επεξεργάστηκε ένα καινούργιο κοσμοείδωλο. Με αυτή την έννοια, ο Βιζυηνός δεν ήταν φιλόσοφος. Δεν μας άφησε κάτι το πρωτότυπο στον χώρο των ιδεών, που να δικαιολογεί έναν παρόμοιο χαρακτηρισμό, πράγμα φυσικό αν σκεφθεί κανένας το ιδεολογικό τοπίο του ελληνικού 19ου αιώνα - που δεν έχει να επιδείξει κανένα πραγματικό φιλόσοφο.
       Όπως παρατηρεί ο Ε. Π. Παπανούτσος, "...ήταν αναπόφευκτο, τόσο στη φιλοσοφία, όσο και στις άλλες επιστήμες και τέχνες, να γίνουμε εδώ στην Ελλάδα (την πρώτη εκατονταετία της πολιτικής μας ελευθερίας) επαρχία της Δυτικής και της Κεντρικής Ευρώπης, περιοχή δηλαδή πνευματικά ετερόφωτη και συνειδητά μαθητεύουσα στα ξένα πρότυπα, ...ενώ η γενικότερα επιστημονική και ειδικότερα φιλοσοφική μας γραμματεία έχει κατά το χρονικό αυτό διάστημα περισσότερο τον διδακτικό και λιγότερο τον καθαρά ερευνητικό χαρακτήρα. Η πρωτοτυπία και η δημιουργία στην σφαίρα του πνεύματος προϋποθέτει όχι μόνο μεγαλοφυΐες (που άλλωστε παντού και πάντοτε σπανίζουν) αλλά και υψηλό επίπεδο γενικής παιδείας, όπου το κοινωνικό σύνολο φτάνει με επίπονες προσπάθειες μέσα σε ευνοϊκούς όρους οικονομικής ζωής και ύστερα από μακρούς χρόνους ελεύθερου βίου".
       Δεύτερη έννοια της λέξης φιλόσοφος: μελετητής της φιλοσοφίας, ακαδημαϊκός δάσκαλος, καθηγητής της ιστορίας της και των υποδιαιρέσεών της (ηθική, αισθητική και - τότε - ψυχολογία). Με αυτή την έννοια ο Βιζυηνός υπήρξε φιλόσοφος και σίγουρα από τους καλύτερους της εποχής του, στην χώρα του. Τα συγγράμματά του το πιστοποιούν. "Οι σύντομες πραγματείες που μας άφησε" γράφει ο Παπανούτσος "απάνω σε φιλοσοφικά θέματα, δείχνουν στέρεο θεωρητικόν οπλισμό και οξύ ερευνητικό νου." Και πιο πάνω: "Πραγματικά υπήρξε μεγάλο ατύχημα για την κίνηση των φιλοσοφικών ιδεών στην νέαν Ελλάδα το γεγονός ότι ο Γ. Βιζυηνός δεν εσταδιοδρόμησε στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών και, για λόγους κυρίως υγείας, εγκατέλειψε τις εργασίες του τις ψυχολογικές και αισθητικές".
       Υπάρχει όμως και μια τρίτη, λιγότερο κυριολεκτική σημασία της λέξης φιλόσοφος. Υπονοεί τον άνθρωπο που χωρίς να είναι συστηματικός στοχαστής έχει μια συγκροτημένη άποψη για τον κόσμο - και ιδιαίτερα για την ανθρώπινη ύπαρξη. Συνήθως στην περίπτωση αυτή μιλάμε όχι για φιλόσοφο αλλά για `φιλοσοφημένο' (π.χ. συγγραφέα), και αναφερόμαστε σε βιοθεωρία (σε αντίθεση με την συστηματική κοσμοθεωρία). Η θεωρία αυτή υπάρχει σε κάθε σημαντικό δημιουργό και, τις περισσότερες φορές, δεν διατυπώνεται άμεσα αλλά προκύπτει έμμεσα από την ανάλυση του έργου του.
       Όταν αντιμετωπίζει κανείς έναν συγγραφέα που υπήρξε φιλόσοφος με την δεύτερη έννοια είναι σίγουρα ερεθιστικό να ερευνήσει αν υπήρξε και με την τρίτη - αν δηλαδή από το έργο του προκύπτει μια συνεκτική βιοθεωρία - και να αντιπαραβάλλει τις δύο ιδεολογικές παρουσίες του. Πόσο ο μελετητής και δάσκαλος της φιλοσοφίας επηρεάζει τον συγγραφέα - και πού;
       Η κ. Ποταμιανου-Παλλαντίου γράφει σχετικά: "Η φιλοσοφία έδωσε στην ταραγμένη ψυχή του Βιζυηνού, όχι μόνον ένα τρόπο σκέψης αλλά και ένα τρόπο διαφυγής από την οδύνη της καλλιτεχνικής πρακτικής της δημιουργίας μέσα από την λογοτεχνική έκφραση: ακόμα περισσότερο που στην περίπτωσή του, το ποιητικό και το πεζογραφικό έργο του, συνεστήθη άμεσα από τα βιώματα και τα πρόσωπα της ζωής του, έτσι, ώστε τα διηγήματά του - που διαμορφώθηκαν στην προοπτική της επεξεργασίας των βιωματικών καταστάσεων και των "συνειδητών προσωπικών μύθων" του - να καθίστανται αποκλειστικός παράγοντας αλληλοπροσδιορισμού της ζωής και του έργου του.
       Πραγματικά, η διάσταση είναι έντονη: από την μια πλευρά η πιο συγκινησιακά φορτισμένη λογοτεχνική γραφή κι από την άλλη στεγνός "θετικιστικός προσανατολισμός" και "αυστηρά ακαδημαϊκό ύφος".Στην περίπτωση του Βιζυηνού νομίζεις πως έχεις να κάνεις με δύο ξεχωριστά άτομα. Πού ταιριάζει ο τρυφερός και σοφός αφηγητής της ιστορίας του παππού ("Το μόνον της ζωής του ταξίδιον") με τον στεγνό δάσκαλο του εγχειριδίου "Ψυχολογικαί μελέται επί του Καλού" που αναφέρεται σε έργα τέχνης όχι εκ των ένδον - με τον τρόπο του δημιουργού - αλλά με την ψυχρή αδιαφορία του ανατόμου και καταλογογράφου;

         Μια άλλη εξήγηση, εκτός από την ψυχολογική, είναι πως ο Βιζυηνός έβλεπε την φιλοσοφία σαν αντικείμενο σταδιοδρομίας και μόνο. Προσπαθούσε λοιπόν να μιμηθεί το τρέχον ακαδημαϊκό ύφος για να προσαρμοσθεί στα κρατούντα και να αρέσει στους πανεπιστημιακούς κριτές. Το ίδιο δεν είχε κάνει άλλωστε στα νιάτα του με τους ποιητικούς διαγωνισμούς; Είναι πολύ πιθανό, στην ανάγκη του για αναγνώριση και οικονομική εξασφάλιση, να υποδύθηκε ένα πρόσωπο που του ήταν εντελώς ξένο. Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του καλόν ηθοποιό, κι ίσως εδώ να το απέδειξε.
         Στο έργο του Βιζυηνού κυριαρχεί μια τραγική, σκοτεινή μοίρα, η οποία ταιριάζει απόλυτα με ένα φιλοσοφικό σύστημα που κυριαρχούσε στην Γερμανία την εποχή που σπούδαζε εκεί - ένα σύστημα στο οποίο, ούτε ο ίδιος αναφέρεται, ούτε άλλος κανείς το έχει συνδέσει μαζί του. Κανένα κείμενό του δεν έχει happy end, κανένας ήρωάς του δεν είναι ευτυχισμένος.
        Ο Βαγγέλης Αθανασόπουλος γράφει: "O Βιζυηνός είναι ένας θλιμμένος ή πικραμένος πεζογράφος". "Υπάρχει ακόμη ένα αίσθημα θανάτου, συγκρατημένης απελπισίας και πικρής διάψευσης..." Την παρουσία του θανάτου, "βίαιου και άδικου", σημειώνει σαν leit-motiv του έργου και ο Μουλλάς: "..ό,τι σημαδεύει ανεξίτηλα τα διηγήματα του Βιζυηνού είναι μια μνήμη ώριμη να συνθέσει την 'Νέκυϊά' της, επιστρέφοντας διαρκώς σ' ένα παρελθόν σφραγισμένο με την παρουσία του θανάτου". Και παρακάτω: "Αυτή την παρουσία του θανάτου θα την βρούμε ακόμα και στους τίτλους των τριών από τα έξη διηγήματα του Βιζυηνού". Τα ίδια (ίσως και χειρότερα) ισχύουν για τον Βιζυηνό ποιητή.
       Και αν μεν στην ποίηση, πολλά μπορούν να αποδοθούν σε ρομαντικές επιδράσεις, στο διήγημα, όπου (με μία εξαίρεση) ο Βιζυηνός είναι ο πρώτος μας ρεαλιστής, οι ρίζες του σκότους είναι πολύ πιο βαθιές. Ο Αθανασόπουλος γράφει για τα "τέσσερα μοτίβα της απελπισίας" που πρωτοεμφανίζονται στο πρώτο (χρονολογικά) διήγημα του συγγραφέα ("Αι συνέπειαι της παλαιάς ιστορίας") και "...θα ριζώσουν είτε στην ζωή του συγγραφέα ως έμμονη ιδέα, είτε ως αφηγηματικά μοτίβα μέσα στο έργο του."  Σε τελευταία ανάλυση τα τέσσερα αυτά θέματα συνενώνονται σε ένα - το θέμα της "διπλής πραγματικότητας" και της ματαίωσης ή διάψευσης που αυτή επιφέρει. Η σύγκρουση της μιας πραγματικότητας με την άλλη (και δεν ξέρω ποια θα έβαζα εντός εισαγωγικών -την επιθυμητή ή την ανεπιθύμητη) φέρνει στην καλύτερη περίπτωση απογοήτευση και πίκρα - στην χειρότερη καταστροφή και εκμηδένιση.
       Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της βιοθεωρίας του Βιζυηνού - ο βαθύς πεσιμισμός και η διπλή πραγματικότητα - θυμίζουν την φιλοσοφία του Arthur Schopenhauer.Δεν υπάρχει  καμία ένδειξη ότι ο Βιζυηνός είχε διαβάσει Schopenhauer. Ήταν όμως πολύ πιθανό - μια και βρέθηκε στην Γερμανία ακριβώς την ίδια χρονιά που κυκλοφορούσε το περίφημο δοκίμιο του Nietzsche: "Ο Schopenhauer ως παιδαγωγός". Τότε ομολογούσε ότι: "Ανήκω στους αναγνώστες του Schopenhauer, που, αφού διάβασαν την πρώτη του σελίδα, γνώριζαν με ακρίβεια ότι θα διαβάσουν όλες τις σελίδες και θα αφουγκραστούν κάθε μία λέξη που έχει αρθρώσει. Η εμπιστοσύνη μου σε αυτόν δημιουργήθηκε αμέσως και παραμένει και τώρα η ίδια όπως πριν εννέα χρόνια."
        Είναι γεγονός πως κυρίως τα διηγήματα του Βιζυηνού αποτελούν σε πολλά σημεία πιστή αποτύπωση των ιδεών του Schopenhauer στην λογοτεχνία.Ο κόσμος του Schopenhauer είναι ο κατ' εξοχήν κόσμος της διπλής πραγματικότητας. Ήδη ο τίτλος του βιβλίου του μιλάει για τον κόσμο με δύο μορφές: σαν βούληση και σαν παράσταση. Η Γερμανική λέξη Vorstellung σημαίνει παράσταση και με τις δύο έννοιες - όχι μόνο εικόνα του νου αλλά και παράσταση θεάτρου. Μια παράσταση που, όπως θα δούμε, λοιδορεί τους θεατές.
       Ξεκινώντας από τον Κant και την διαπίστωσή του ότι "ο κόσμος είναι παράστασή μου" ο Schopenhauer δίνει στην κλασική Καντιανή διάκριση ανάμεσα στα φαινόμενα και τα νοούμενα ένα νέο νόημα. Δέχεται ως παράσταση τον κόσμο των φαινομένων, τον υποκείμενο στις κατηγορίες της νόησής μας . Όμως το ανεξερεύνητο νοούμενον, τα 'πράγμα καθ'αυτό' του Kant, εδώ δεν μένει απροσπέλαστο, αρνητικά μόνο καθορισμένο. Καθορίζεται θετικά, χαρακτηρίζεται ως βούληση και αποτελεί την πραγματική όψη του όντος. Είναι το τμήμα του εαυτού μας που δεν αντικειμενοποιείται, βιώνεται άμεσα, και δρα τυφλά, παρορμητικά και ασυνείδητα.
       Ο νους λοιπόν κατασκευάζει μια πραγματικότητα (παράσταση) που είναι μόνο πρόσοψη, φενάκη, παγίδα. Πρόκειται για απλές αντικειμενοποιήσεις της βούλησης. Πίσω τους βράζει η βουβή, παντοδύναμη βούληση, που ορίζει τα πάντα. Σαν πράγμα καθ' αυτό είναι ενιαία και αδιαίρετη, όμως έχει πολλές επί μέρους εκφάνσεις στην φύση (εξέλιξη, μαγνητισμός, έλξη, ένστικτο).
       Η βούληση είναι κάτι σαν την αρχαία μοίρα. Μια τυφλή, βίαιη παρορμητική δύναμη που δεν ξέρει καλό μήτε κακό. Ακολουθεί τους δικούς της σκοπούς, αγνοεί την μεμονωμένη ύπαρξη - άνθρωπο ή μυρμήγκι. Στα χέρια της είμαστε όλοι αθύρματα. Αλέθει ελπίδες και όνειρα, συντρίβει σκοπούς και στόχους. Ο μισογύνης Schopenhauer εξηγεί την ομορφιά των γυναικών σαν παγίδα - που την μετέρχεται η φύση για να προωθήσει τους σκοπούς της, την διαιώνιση του είδους.
       Οι διαφυγές είναι δύο. Ο Schopenhauer τις δανείζεται την μία από τον Πλάτωνα, την άλλη από τον Βούδα. Υπάρχουν παραστάσεις (σαν τις πλατωνικές Ιδέες) που δεν υπόκεινται στον νόμο της αιτιότητας. Δεν τις προσεγγίζουμε με τις αισθήσεις και τον νου - όπως τις άλλες παραστάσεις - αλλά με θέαση, βαθύ διαλογισμό. Αποτελούν το αντικείμενο της τέχνης. Οι τέχνες μπορούν να σώσουν το αιώνιο μέσα στα φαινόμενα. Ιδιαίτερα η μουσική που για τον Schopenhauer. μπορεί μόνη αυτή να συλλάβει και να απεικονίσει την καθαρή βούληση.

         Για όσους δεν μπορούν να λυτρωθούν με την τέχνη υπάρχει πάντα η κλασική Βουδιστική συνταγή. Αν η ζωή είναι πόνος - ακυρώστε την ζωή. Ακυρώνω την ζωή αν πάψω να επιθυμώ, να προσκολλώμαι, να ελπίζω. Αιτία του ατομικού πόνου είναι η εξατομίκευση της βούλησης. Αρνούμαι την βούληση και επιστρέφω από το είναι στο μηδέν. Ασκητισμός και συμπόνια είναι το απόσταγμα της σοφίας.
      Διάψευση, απογοήτευση, πίκρα - το γέλιο της Μάσιγγας, ο Μοσκώβ-Σελήμ που περιμένει (και τρέμει) το ανέφικτο, ο παππούς που δεν ταξίδεψε ποτέ παρά μόνο στον άλλο κόσμο, ο Πασχάλης, ο Κιαμήλης, η μάνα Μηχαλιέσα - ένας συρφετός από ανθρώπους που μια μοίρα αδυσώπητη τους αλέθει ανάλγητα. Καμία ελπίδα πουθενά, ούτε δικαιοσύνη, πλήρης απουσία Θεού. Και η θρήσκα μάνα, που έταζε το άρρωστο παιδί στην εκκλησία (χωρίς αποτέλεσμα) στο τέλος συγχωρεί εκείνη τον Πατριάρχη, τον εκπρόσωπο του Υψίστου.   
      Ίσως ο Βιζυηνός να είναι ο πιο συνεπής στην απαισιοδοξία του λογοτέχνης μας. Οι ήρωές του συνθλίβονται ανάμεσα στις δύο πραγματικότητες - την επιθυμητή και την πραγματική - και κάθαρση δεν υπάρχει. "Με όλο το πεζογραφικό του έργο" γράφει ο Β. Αθανασσόπουλος, "περιγράφει από την θετική της άποψη μια ουτοπία.. Μέσα από μια τραγική προοπτική - ή πρόθεση - αποκαλύπτει την έλλειψη ανταπόκρισης και ακριβούς εξωτερικής ή και εσωτερικής αντιστοιχίας ανάμεσα στα γεγονότα, τις σκέψεις, τα όνειρα και φυσικά ανάμεσα στα λόγια των χαρακτήρων." 
       Μπορεί η τραγικότητα αυτή να κατάγεται από αλλού -π.χ. την αρχαία τραγωδία. Ωστόσο, σε έναν αιώνα πολύ αισιόδοξο, με τους επιστήμονές του και τους θετικιστές φιλοσόφους του (στους οποίους μαθήτευσε ο Βιζυηνός) μόνον ο Schopenhauer κήρυξε το ευαγγέλιο της απαισιοδοξίας. Είναι η πιο κοντινή πηγή. Χρονικά και τοπικά θα ήταν δύσκολο για τον Βιζυηνό να μην συναντηθεί με την σκέψη του Γερμανού. Το ότι δεν αναφέρεται σε αυτόν, στα φιλοσοφικά του κείμενα, είναι απλό να εξηγηθεί. Ο Schopenhauer δεν ήταν ποτέ δημοφιλής στους ακαδημαϊκούς κύκλους - μια παραπομπή σε αυτόν δεν θα ωφελούσε έναν υποψήφιο καθηγητή.
      Πρόκειται πραγματικά για δύο διαφορετικές πνευματικές προσωπικότητες:από τη μια ο  Βιζυηνός φιλόσοφος και από την άλλη ο Βιζυηνός λογοτέχνης. Ο ένας ευρωπαίος, ορθολογιστής, θετικιστής, αισιόδοξος, με πίστη στην επιστήμη και τα πειράματα των δασκάλων του - ο άλλος απαισιόδοξος, ανατολίτης, μελαγχολικός μοιρολάτρης, όλο πάθος και συναίσθημα. Αλλά και ο Schopenhauer υπήρξε ο πιο ανατολίτης από τους ευρωπαίους φιλοσόφους. Διότι, ενώ οι άλλοι έψαχναν την γνώση σαν συνεπείς Δυτικοί, αυτός αναζητούσε την λύτρωση - την οποία άλλωστε βρήκε στην σκέψη της ανατολής.
      Η διχασμένη προσωπικότητα του Βιζυηνού αντιπροσωπεύει την διπλή πραγματικότητα που περιγράφει ο Schopenhauer. Ο Βιζυηνός φιλόσοφος είναι ο κόσμος σαν παράσταση - ενώ ο λογοτέχνης αντιστοιχεί στη σκοτεινή βούληση,την υπόγεια μοίρα που τελικά τον κέρδισε ολόκληρο.
 www.hellenicaworld.com/ Νίκος Δήμου

Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου 2012

Το πικρόν της ζωής του ταξείδιον

 Είναι δυνατόν ένας ανεκπλήρωτος έρωτας να οδηγήσει έναν άνθρωπο -και μάλιστα επιφανή λόγιο- στο φρενοκομείο και στο θάνατο; Πρόκειται για επιπόλαιη εκτίμηση. Προφανώς υπάρχει προδιάθεση, που με κάποια αφορμή εκδηλώνεται μ' αυτή τη δραματική κατάληξη.
         Είναι η περίπτωση του Γεωργίου Βιζυηνού, που 115 χρόνια από το θάνατό του (15 Απριλίου 1896, στα 47 του), έχει επιβιώσει ως ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες, τα έργα του οποίου διαβάζονται, παρουσιάζονται σε θεατρικές, κινηματογραφικές, τηλεοπτικές μεταφορές - διδάσκουν και τέρπουν. Πρόκειται για έργα που συνδυάζουν «με πρωτότυπο και αριστουργηματικό τρόπο τη ρεαλιστική με την ψυχογραφική εμβάθυνση» (κατά το λήμμα του «Λεξικού Νεοελληνικής Λογοτεχνίας», εκδ. «Πατάκη»).
           Ως ποιητής, και μάλιστα βραβευμένος, ξεκίνησε και ήθελε να καταξιωθεί, αλλά τελικά είναι ο πεζογράφος που επικράτησε. «Χωρίς διάθεση παραδοξολογίας, θα μπορούσα να πω ότι η πνευματική ιστορία του Βιζυηνού είναι η ιστορία ενός ποιητή που αποδεικνύεται πεζογράφος», γράφει ο Παναγιώτης Μουλλάς («Το νεοελληνικό διήγημα και ο Γ. Βιζυηνός»). Τα ποιήματά του, ωστόσο, παιδικά σ' ένα μεγάλο μέρος, σημάδεψαν τα μαθητικά μας χρόνια - μερικά και ως τραγούδια, μαζί με άλλα, μελοποιημένα από συνθέτες, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Σπανός («Παιδί μου ώρα σου καλή») και ο Νίκος Ξυδάκης.
           «Το αμάρτημα της μητρός μου», «Ποίος ο φονεύς του αδελφού μου», «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον», «Ο Μοσκώβ Σελήμ», τα γνωστά του διηγήματα-διαμάντια («Έλληνα Ντοστογέφσκι», τον αποκαλεί ο Αγγελος Σικελιανός), με μια θελκτική καθαρεύουσα (και το κρίμα στο λαιμό όσων ρέπουν προς τους μεταγλωττισμούς), με τους διαλόγους μεταξύ απλών ανθρώπων στη δημοτική - που σημαίνει ότι γνώριζε άριστα και τις δύο.
           Ωστόσο, ο βίος του δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευτυχής. Γεννημένος στη Βιζύη της Ανατολικής Θράκης, ορφανός από πατέρα στα 5 του, κατάφερε ωστόσο, προστατευόμενος, να σπουδάσει, κυρίως στο εξωτερικό, αρχικά σε θρησκευτικές σχολές, στη συνέχεια φιλοσοφία, για να καταλήξει υφηγητής φιλοσοφίας στην Αθήνα και καθηγητής δραματολογίας στο Ωδείο. Εκεί γνώρισε και τη δεκατετράχρονη μαθήτριά του, Μπετίνα Φραβασίλη, που υπήρξε ο πλατωνικός του έρωτας.
           «Όλα τα όνειρα συγκεντρώνονται επάνω της. Ο παλιός κλονισμός έχει βαθειά ταράξει τη διανόηση του ποιητού», γράφει ο Νικόλαος Βασιλειάδης («Εγκώμιον Γ. Βιζυηνού»). Η κατάστασή του με τον καιρό χειροτερεύει. Ήταν τον Μάρτιο του 1892 να  γίνει προς τιμήν του μια εκδήλωση στον «Παρνασσό». Μια εβδομάδα νωρίτερα όμως, καταλαμβάνεται από κρίση: «Ήταν στην όψη ωχρός, είχε φυσιογνωμίαν αγριωπά αλλοιωμένην, στα μαύρα μάτια του σαν ένας κόσμος ξωτικός να σπιθοβολούσε και να ζητή να τον αφήσουν μόνον, να πάγη στην παρθένα ερωμένη του και να στιχουργή προχείρους στίχους, να ζητή άνθη, πολλά άνθη, να ράνη, να στεφανώση τους γάμους του». Ο δρόμος για το φρενοκομείο είχε ανοίξει. Για τον κόσμο των γραμμάτων ήταν πλέον νεκρός. Αλλά είχε και καλές στιγμές.
           Σε τέτοιες στιγμές έγραψε το ποίημα που αρχίζει με το στίχο «Μέσ' στα στήθια μου η συμφορά» και καταλήγει με το περίφημο δίστιχο «μετεβλήθη εντός μου / και ο ρυθμός του κόσμου...». Εκεί στο Δρομοκαΐτειο άφησε την τελευταία του πνοή («συνεπεία μαρασμού, τελευταία περίοδος προϊούσης γενικής παραλύσεως», ενώ αναφέρεται και μια σύφιλη, που είχε αρπάξει στη Γερμανία). Ιδού πώς περιγράφει τις τελευταίες του ημέρες ο Γεώργιος Δροσίνης:
           «Τρελός ησυχώτατος, εντελώς ακίνδυνος, και γι' αυτό τον άφηναν να περιφέρεται ελεύθερα μ' έναν φύλακα γύρω στα πεύκα. Δεν είχε συναίσθηση της καταστάσεώς του κ' ενόμιζε πως αυτός ήτον ο φύλακας κι' ο φύλαξ ήτον ο τρελός, που τον είχαν εμπιστευθή στη φύλαξή του. Και τον παρηγορούσε, πως θα γίνη καλά γρήγορα και πως, όταν θα γυρίση στην κοινωνία, θα του δώση θέση στα μεταλλεία του! Γιατί μέσα στην τρέλα του είχε καρφωτή ιδέα για κάποια μεταλλεία δικά του στη Θράκη, που θα τον έκαναν αφάνταστα πλούσιον!
           »Τον θάψαμε οι φίλοι του σε τάφο, που παραχώρησεν ο Δήμος Αθηναίων, κοντά στο μεσημβρινό μαντρότοιχο του Νεκροταφείου, λίγο παρέκει από το Λυσικράτειο μνημείο Καραπάνου. Η Ιφιγένεια Συγγρού, που τον συμπαθούσε πολύ, μας έδωσεν όσα χρειάστηκαν για να εξασφαλίσωμε τον τάφο με μια μαρμάρινη πλάκα κ' ένα μαρμάρινο περίζωμα. Θέλαμε να χαράξωμε και κάτι από τους δικούς του στίχους κι' ο Παλαμάς το διάλεξε:
           »Κι' αντηχούνε στη μαύρη σιγή / τα πικρά, τα πικρά μου τραγούδια».
Ελευθεροτυπία,Δημήτρης Γκιώνης