Λογική και Φιλοσοφία

Η Λογική ως μέρος του ερευνητικού πεδίου της φιλοσοφίας

                Στην αρχαία ελληνική γραμματεία, μια από τις έννοιες της λέξης «λόγος» είναι η δύναμη της διάνοιας, η λογική σκέψη, η αιτιολόγηση, η επιχειρηματολογία, ενώ λογικός είναι ο έχων ορθό λόγο ή κρίση, ο ικανός στη λογική σκέψη, ο εύλογος. Σχεδόν μέχρι τις μέρες μας, η λογική οριζόταν ως η επιστήμη της ανθρώπινης σκέψης ή η επιστήμη που μελετά τους νόμους της σκέψης ή,  για ορισμένους,  τους νόμους της ορθής σκέψης. Όμως, σε σύνθετες καταστάσεις κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την επιρροή του συναισθηματικού παράγοντα στην ανθρώπινη σκέψη.

                Σύμφωνα με τους αρχαίους στοχαστές, η  λογική είναι η τέχνη που τυποποιεί τη συλλογιστική διαδιακασία βάσει των νόμων της σκέψης, προκειμένου να διατυπώνουμε ορθά και έγκυρα επιχειρήματα (Αριστοτελική Λογική «Αναλυτικά Πρότερα»). Αυτό συμβαίνει, γιατί η γλώσσα είναι συχνά ασαφής λόγω των πολλών συμφραζομένων και της πολυσημίας των λέξεων. Παρόλ’αυτά στην αρχαιότητα δεν αποτελούσε αυτοτελή κλάδο, αλλά μια τέχνη που βρίσκεται στη βάση της φιλοσοφικής έρευνας, το εργαλείο, δηλαδή, για την υποστήριξη των γενικότερων φιλοσοφικών θεωριών και μεθόδων.

                Οι σοφιστές ως δάσκαλοι της ρητορικής τέχνης, που δίδασκαν τα αναγκαία εφόδια στους γόνους πλούσιων αθηναϊκών οικογενειών, προκειμένου να σταδιοδρομήσουν στην πολιτική, ασχολήθηκαν με την τέχνη της πειθούς, δηλαδή με τις τεχνικές των έγκυρων και πειστικών επιχειρημάτων, αλλά και με την εριστική, δηλαδή την τέχνη αναίρεσης των απόψεων που υποστηρίζουν οι άλλοι με αληθοφανή και παραπειστικά επιχειρήματα(σοφίσματα). Παρόλ’ αυτά οι σοφιστές δεν ασχολήθηκαν ουσιαστικά με τη λογική, αλλά με την επαρκή υποστήριξη δύο αντίθετων απόψεων(δισσοί λόγοι):»Νόμιζαν ότι τους εκπαιδεύουν, χωρίς να τους μαθαίνουν μια τέχνη, αλλά το προϊόν μιας τέχνης»(Αριστοτέλης, Περί σοφιστικών ελέγχων).

                Ο φιλόσοφος που θεωρείται θεμελιωτής της λογικής ήταν ο Αριστοτέλης. Ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε επιστημονικά με τη συστηματική μελέτη λογικών θεμάτων, ταξινομώντας τις διάφορες μορφές προτάσεων και έγκυρων επιχειρημάτων και διαμόρφωσε ένα αυστηρό σύστημα λογικών κανόνων, που ονομάστηκε Τυπική Λογική Η λογική του παρέμεινε αναλλοίωτη σχεδόν ως το 19ο αι.και οι μεταγενέστεροι μελετητές ονόμασαν τα 6 συνολικά έργα της λογικής του «Όργανον» , γεγονός που αποδεικνύει ότι εξέλαβε τη λογική ως εργαλείο, ως το πρώτο σκαλοπάτι της φιλοσοφικής έρευνας.

                Σήμερα, η λογική του Αριστοτέλη θεωρείται ξεπερασμένη, γιατί είναι μια λογική όρων(Λογική κατηγορημάτων). Διαμελίζει τις προτάσεις  σε όρους (υποκείμενο και κατηγόρημα) και στη συνέχεια δομεί συλλογισμούς με την πρόσθεση ή την αφαίρεση του ρήματος  «είναι ή δεν είναι». Μια πλήρης, όμως, τυπική λογική απαιτεί τόσο τη λογική όρων όσο και τη λογική προτάσεων, ένα κενό που θα συμπληρώσουν αργότερα οι Στωικοί φιλόσοφοι και κυρίως ο Χρύσιππος, που διαμόρφωσαν μια λογική προτάσεων, ὀπου η πρώτη προκείμενη είναι υποθετική πρόταση και το συμπέρασμα προκύπτει από τη σχέση των προτάσεων μεταξύ τους π.χ. :

Αν ένα κράτος συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαιότητα, ανήκε στο ελληνικό έθνος.

Οι Μακεδόνες συμμετείχαν πάντοτε στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Άρα οι Μακεδόνες ανήκαν στο ελληνικό έθνος.

Η Λογική ως αυτοτελής φιλοσοφικός ή επιστημονικός κλάδος...

                Σύμφωνα με τις σύγχρονες απόψεις, η Λογική δεν αποτελεί εργαλείο, αλλά ιδιαίτερο κλάδο της φιλοσοφίας. Κάποιοι μάλιστα τη θεωρούν αυτόνομη επιστήμη, που συγγενεύει περισσότερο με τα μαθηματικά. Έτσι, τα πορίσματά της στηρίζονται σε νέες γλωσσοαναλυτικές τάσεις της φιλοσοφικής έρευνας.

                Η μελέτη της Λογικής έμεινε για αιώνες προσκολλημένη στην τυπολογία του Αριστοτέλη, καθώς οι Άραβες και Χριστιανοί φιλόσοφοι Μεσαίωνα ασχολήθηκαν με το διεξοδικό σχολιασμό των έργων Αριστοτέλη. Η κατάσταση αυτή άλλαξε από τα τέλη του 17^ου αιώνα με το έργο του Λάιμπνιτς, που διατύπωσε τις αρχές μιας νοηματικής μαθηματικής γλώσσας και εγκαινίασε την ιστορία της Μαθηματικής ή Συμβολικής Λογικής.

                Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος από φιλοσόφους και μαθηματικούς για τη λογική ουσιαστικά ξεκίνησε από τα μέσα του 19ου αι., όταν κορυφαίοι στοχαστές , όπως οι Άγγλοι μαθηματικοί και λογικοί φιλόσοφοι, Αουγκούστους ντε Μόργκαν, Τζορτζ Μπουλ και Μπέρχαρντ Μπολζάνο εδραίωσαν τη «συμβολική» ή «μαθηματική» λογική. Μελέτησαν τις λειτουργικές ιδιαιτερότητες και τις μορφοποίησαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην εκφράζονται λεκτικά, αλλά με όρους και σύμβολα από τα μαθηματικά.

                Στις αρχές του 20ού αιώνα, η στροφή της Λογικής προς τα μαθηματικά ενισχύθηκε και στη νέα μαθηματική θεωρία των συνόλων παρατηρούνται «λογικές αντινομίες», που δεν ήταν ξεκάθαρα μαθηματικά προβλήματα, αλλά λογικά προβλήματα, που η τυπική λογική δεν μπορούσε να εξαλείψει. 

                Μέχρι σήμερα, στα πλαίσια της μαθηματικής λογικής έχουν διαμορφωθεί τρεις σχολές:η αλγεβρική (Περς, Βεν), η λογιστική (Φρέγκε, Ράσελ) και η φορμαλιστική, που είναι καθαρά προτασιακή (Χίλμπερτ). Στις μέρες μας, εμφανίζονται και άλλες, όπως η τροπική λογική, που σχετίζεται με την τεχνητή νοημοσύνη των υπολογιστών. Ωστόσο, η λογική σήμερα θεωρείται ανεξάρτητη επιστήμη, ενώ τα μαθηματικά αποτελούν ένα μόνο κλάδο της.