Ο ανατρεπτικός ρόλος της τέχνης για τη σοπράνο Τζέσι Νόρμαν

Συντάκτης: Ειρήνη Σπυριδάκη
Κυριακή, 20 Δεκέμβριος 2009

Πριν από μερικές ημέρες έπεσε στα χέρια μου η συνέντευξη που παραχώρησε τον Αύγουστο του 1999 στον Θανάση Λάλα η Τζέσι Νόρμαν, μια από τις μεγαλύτερες φωνές του Λυρικού Θεάτρου. Στην ερώτηση που απηύθυνε ο δημοσιογράφος στη σοπράνο «Ποια η αναγκαιότητα της τέχνης στη ζωή μας;», η Τζέσι Νόρμαν απάντησε μεταξύ άλλων:

«Κατ’ αρχάς εγώ δεν πιστεύω ότι αυτή είναι μια ανάγκη που έχουν όλοι γύρω μας. Επομένως εξαρτάται από τον άνθρωπο αυτή η ανάγκη. Για μένα η τέχνη είναι αναγκαία όταν το μυαλό ξεφεύγει. Η τέχνη για μένα είναι αναγκαία, για να διατηρούμε την επαφή μας με το ελάχιστο της ύπαρξής μας…Υπάρχουν πολλές προκλήσεις στη ζωή που μας οδηγούν σε μια τρέλα. Πολλές ανθρώπινες δυνατότητες μπορούν να μας παρασύρουν ως άτομα και να μας κάνουν να νιώσουμε Θεοί επί γης…Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο…
Η επαφή με την τέχνη βάζει μέτρο στην εκ φύσεως υπερβολή μας…Η τέχνη ανατρέπει τους κώδικες εξουσίας. Ο Βαν Γκογκ - με τα κριτήρια μιας ορθολογιστικής κοινωνίας που έχει την τάση να ανάγει την υλική δύναμη σε κυρίαρχο κώδικα αξιολόγησης των ανθρώπων – είναι ένας άχρηστος που παίζει όλη μέρα με τα χρώματα και δεν μπορεί να βγάλει ούτε τα προς το ζην. Αν δεν υπήρχε η τέχνη να αναποδογυρίσει τα κοινωνικά πρότυπα, ο Βαν Γκογκ θα ήταν ένα πρότυπο προς αποφυγήν, επειδή υπήρξε ευαίσθητος. Αν δεν υπήρχε η τέχνη, ο κόσμος μας πολύ σύντομα θα έχανε την ψυχή του, δηλαδή το ενδιαφέρον του».

Αν εξαιρέσω την πρώτη φράση της απάντησης της ερμηνεύτριας που αποκαλύπτει ότι δεν πιστεύει πως όλοι έχουν ανάγκη από την τέχνη (προσωπικά υπερασπίζομαι αυτή την άποψη, θεωρώντας ότι όλοι ανεξαιρέτως, άλλοι σε μικρότερο και άλλοι σε μεγαλύτερο βαθμό, νιώθουν την ανάγκη να προσφύγουν στην τέχνη), με βρίσκουν σύμφωνη τα λεγόμενά της. Η Τζέσι Νόρμαν υιοθετεί μια ενδιαφέρουσα θέση σχετικά με την ιδιότητα της τέχνης να επαναφέρει το μέτρο στη ζωή των ανθρώπων, την ισορροπία στο μυαλό τους. Όπως η ίδια τονίζει, στη ζωή μας πολλές είναι οι προκλήσεις που μπορούν να μας οδηγήσουν στην τρέλα. Στο σημείο να νιώσουμε ότι είμαστε παντοδύναμοι.Σκεφθείτε για παράδειγμα τα μέσα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας, τα οποία μας βοηθούν να πραγματοποιήσουμε σχεδόν κάθε επιθυμία μας. Το δεδομένο αυτό, σε συνάρτηση με την έμφυτη ροπή του ανθρώπου προς την υπερβολή, είναι δυνατό να οδηγήσουν όλους εμάς σε δυσάρεστες επιπτώσεις, το μυαλό μας σε επικίνδυνες ατραπούς. Για την αποφυγή μιας τέτοιας κατάστασης χρειαζόμαστε την τέχνη. Μέσα από την τέχνη καλούμαστε να συνειδητοποιήσουμε και πάλι τα όριά μας και να επανεκτιμήσουμε τη θέση μας μέσα στον κόσμο. Και αυτό θα επιτευχθεί κατά τη διαδικασία της εκ νέου αξιολόγησης της προσφοράς των απελευθερωτικών δυνάμεων του πνεύματος σε αντιδιαστολή προς τη θεοποιημένη από τη σύγχρονη εποχή δύναμη της ύλης


Η καταξιωμένη σοπράνο συνεχίζει το λόγο της, αναφερόμενη σε μια χαρακτηριστική περίπτωση δημιουργού, στο σπουδαίο ιμπρεσιονιστή ζωγράφο Βαν Γκογκ. Ο Βαν Γκογκ, αν αξιολογηθεί με κριτήριο την δεσπόζουσα αξία της εποχής μας που δεν είναι άλλη από την υλική δύναμη και την εναγώνια προσπάθεια των ανθρώπων να αποκτήσουν όλο και περισσότερη από αυτήν, είναι «ένας άχρηστος που παίζει όλη μέρα με τα χρώματα και δεν μπορεί να βγάλει ούτε τα προς το ζην».
Είναι με λίγα λόγια ένας αποτυχημένος της ζωής, καθώς η συμπεριφορά του δεν ευθυγραμμίζεται με αυτό στο οποίο επιδίδονται κατά κανόνα οι άνθρωποι σήμερα, στο αδιάλειπτο κυνήγι της ύλης. Ο Βαν Γκογκ, υπ’ αυτούς τους όρους, δε θα ήταν παρά ένα «πρότυπο προς αποφυγήν», αφού οι ευαισθησίες του καλλιτέχνη δεν συνιστούν αξία, την οποία εκτιμούν ή υπερασπίζονται στην πλειονότητά τους, οι σημερινοί άνθρωποι.

Όμως, όπως υπογραμμίζει η Νόρμαν, ρόλος της τέχνης είναι να ανατρέπει τα κοινωνικά πρότυπα. Ο καλλιτέχνης βρίσκεται ανάμεσά μας και μάς καλεί να προσεγγίσουμε το έργο του που αποτελεί προϊόν των πνευματικών του αναζητήσεων και δυνατοτήτων. Μας προσκαλεί να παρατηρήσουμε αυτό που ο ίδιος εισπράττει μέσα από τη συναναστροφή του με τους ανθρώπους και την προσωπική του διαδρομή μέσα στον κόσμο.
Μας παρακινεί να αναγνωρίσουμε τη διαφορετική ματιά του έναντι της ζωής και των αξιών της. Σε μια εποχή στην οποία τα πάντα αξιολογούνται με βάση τα υλικά αγαθά, ο καλλιτέχνης επιμένει να ακολουθεί την πορεία που του επιτάσσει η φύση του. Και επιπλέον, ως άνθρωπος του πνεύματος, εμμένει στην προσπάθειά του να υποδεικνύει στους ανθρώπους ότι υπάρχει και άλλος δρόμος στη ζωή, ότι υπάρχουν και άλλες προτεραιότητες στο επιβεβλημένο από την εποχή σύστημα των αξιών όλων μας.