Ιεροκλής Μιχαηλίδης: Ζούμε σε εποχή παρακμής και έλλειψης πνευματικότητας.

Συνέντευξη στον Μίμη Τσακωνιάτη

Η απάντηση στο ερώτημα γιατί η τέχνη σήμερα όχι μόνο έπαψε να διεγείρει πνευματικά τον άνθρωπο αλλά τον μολύνει κιόλας εσωτερικά, νομίζω πως είναι απλή. Επειδή οι καλλιτέχνες, αλλά και οι αποδέκτες του καλλιτεχνικού έργου, αντί να καλλιεργούν την ψυχή τους και να κρατάνε διαρκώς καθαρή και πάντα ζωντανή την εσωτερική πηγή τους, το μέσα πηγάδι, το μπαζώνουν ή το μετατρέπουν σε δοχείο λυμάτων. Έτσι, αντί για φως εκπέμπουν σκοτάδι… Μία αγνή ζωή μοιάζει σαν μία αναβλύζουσα πηγή που διώχνει καθετί κακό. Γιατί παρατηρήστε μία πηγή: κυλάει και αναβλύζει ασταμάτητα, και μάλιστα αν κάποιος θελήσει να τη λερώσει πετώντας σκουπίδια, αυτή εξακολουθεί να κυλάει και το ρεύμα παρασύρει όλες τις βρομιές. Η πηγή λοιπόν μένει πάντα καθαρή, πάντα ζωντανή, γιατί δε σταματάει ούτε μία στιγμή να κυλάει. Κι αν την πάρουμε σαν πρότυπο, και γίνουμε όμοιοι με αυτή, και κάνουμε τη ζωή να αναβλύζει, την αγάπη να αναβλύζει, τότε και η τέχνη θα μας ξεδιψάει και θα μας αναζωογονεί. Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης είναι ένας γνήσιος καλλιτέχνης, μία από τις λιγοστές γάργαρες πηγές που διαθέτει η Ελλάδα, η οποία χάνει με ασύλληπτους ρυθμούς τα γόνιμα εδάφη της και οδηγείται σε μαζική ερημοποίηση. Δεν είναι η πρώτη φορά στη μακρόχρονη ιστορία της, αλλά αν δεν κάνουμε συλλογικά κάτι και τάχιστα, τότε αυτό θα σημάνει και τον οριστικό ενταφιασμό της. Και τούτη τη φορά τον Επιτάφιο Λόγο δε θα τον απαγγείλει ο Περικλής αλλά η ανελέητη… φύση.

IER0-Πριν τρία χρόνια, στη διαφημιστική φωτογραφία της τελευταίας σας παράστασης με τίτλο οι «Άγαμοι Θύται στο Ζυγό», όντας δεμένοι σαν υποζύγια τραβούσατε μαζί με τον Δημήτρη Σταρόβα ένα κάρο φορτωμένο με τους συνεργάτες σας. Και είχαμε πει σε μία παλαιότερή μας συνέντευξη ότι σε ένα αλληγορικό, φιλοσοφικό επίπεδο αυτό το βάρος που κουβαλάτε δεν είναι άλλο από το φορτίο της ζωής. Το νιώθεις από τότε να έχει ελαφρύνει κάπως ή μήπως έγινε βαρύτερο;

Νομίζω ότι μεγαλώνοντας γίνεται πιο βαρύ το φορτίο, επειδή σε εγκαταλείπουν οι δυνάμεις σου ή λόγω του ότι η αίσθηση της χαράς που αποκομίζεις από τη δημιουργία μειώνεται. Κάποια στιγμή νιώθεις ότι χάνεις ένα μέρος της απόλαυσης της διαδρομής. Δεν ξέρω αν αυτό γίνεται λόγω της ηλικίας ή λόγω του φόρτου εργασίας. Από την άλλη μεριά όμως, επειδή στην ωριμότητά σου οι επιλογές σου γίνονται πιο αυστηρές, καταλαβαίνεις τι είναι το πιο σημαντικό στη ζωή σου και το λιγότερο σημαντικό το αφήνεις πίσω σου. Έτσι, κατά έναν παράδοξο τρόπο, αυτό το άχθος ελαφραίνει κιόλας επειδή πετάς από πάνω σου τα περιττά, το έρμα. Παρόλα αυτά, η διαδρομή για την κατάκτηση ενός πράγματος εξακολουθεί να είναι απολαυστική όσο δε χάνεις την αρχική σου ματιά, την καθαρότητα σου και την αίσθηση ότι κάθε φορά ξεκινάς από το μηδέν. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι όλο αυτό δεν είναι μία γραμμική πορεία αλλά ένας διαρκής κύκλος, ο οποίος κλείνει και ξανανοίγει συνεχώς. Υπάρχει δηλαδή μία διαρκής επανάληψη των πραγμάτων. Στην ουσία τα ίδια πράγματα αναζητάς, βρίσκεις και ξαναψάχνεις.



- Πάντως, για το παράδοξο της συνύπαρξης κόπου και ανάπαυσης που επιφέρει η δημιουργική πορεία μιλάει ο Καβάφης, όταν λέει ότι «και μες στην τέχνη ξεκουράζομαι από τη δούλεψή της…»

Ακριβώς, γιατί και η ίδια η διαδρομή, ενώ είναι κουραστική, δεν παύει να είναι ταυτόχρονα και απολαυστική. Πάντα όμως με την προϋπόθεση πως αυτό που κάνεις έχει για σένα βαθύτερη υπαρξιακή αξία. Δεν μπορεί να έχει μόνο βιοποριστική αξία ή να ικανοποιεί μόνο τη ματαιοδοξία σου. Αν δεν έχεις κυτταρική σχέση μαζί του, είναι εξοντωτικό. Και στη διαδρομή, ωστόσο, όταν συμβαίνει να μην ελέγχεις πάντα απόλυτα το πλαίσιο όπου κινείσαι, καθώς το ορίζουν άλλοι, ή όταν οι επιταγές της αγοράς είναι πάνω από αυτό που θέλεις, τότε αντιστρέφονται οι όροι, κι αυτό νομίζω είναι που βαραίνει πολύ. Δηλαδή μου έχει τύχει να κάνω δουλειές που τις αγαπώ πάρα πολύ, αλλά όταν αυτές ξεπερνούν χρονικά ένα όριο και είσαι υποχρεωμένος να συνεχίσεις, τότε υποφέρεις πολύ. Όταν είσαι νεότερος μπορείς και το αντέχεις, αλλά μεγαλώνοντας δε θέλεις να το υφίστασαι επειδή το θεωρείς πλέον περιττό και θέλεις να κεντράρεις μόνο στην ουσία. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο. Κάποιες φορές αναγκάζεσαι να κάνεις αυτή τη διαδρομή μεγαλύτερη από όσο χρειάζεται και αυτό στην ωριμότητά σου σου φαίνεται ως απώλεια επειδή σου στερεί χρόνο από το να κάνεις άλλα πράγματα.

-Εσύ, το βιώνεις αυτό έντονα;

Πολλές φορές βιώνω αυτή την αίσθηση του χαμένου χρόνου. Αυτό που μου λείπει περισσότερο είναι ο χρόνος της ανάπαυλας και της ενδοσκόπησης. Θέλεις να κάνεις και άλλα πράγματα, όμως για να συμβεί κάτι τέτοιο, κι αυτό ακούγεται λίγο οξύμωρο, για να παράγεις πολύ πρέπει να κάθεσαι. Για να είσαι δημιουργικός δηλαδή πρέπει να έχεις χρόνο να μπορείς να σκέφτεσαι. Να κλείνεις κύκλωμα με τον εαυτό σου. Αν σου το στερούν αυτό, στην ουσία είσαι λιγότερο παραγωγικός. Αυτό είναι που μου λείπει. Δηλαδή αν μου πεις τι έχεις στερηθεί στη ζωή σου, θα πω μόνο αυτό. Τίποτα άλλο.

-Μεγαλώνοντας σε πιάνει η ματαιοδοξία να αφήσεις πίσω σου κάτι, κάποια ίχνη για τους μεταγενέστερους;

Νομίζω ότι μεγαλώνοντας η ματαιοδοξία μου έχει αμβλυνθεί και είμαι καλύτερα από ό,τι ήμουν νεότερος. Όσο μπορώ να αυτοπαρατηρηθώ, δεν είμαι σίγουρος πού τελειώνουν τα όρια της υγιούς φιλοδοξίας και πού της ματαιοδοξίας. Πάντως, αν υπήρχε η τελευταία, την είχα πιο νέος. Μεγαλώνοντας καταλαβαίνεις τη ματαιότητα ορισμένων πραγμάτων και το ξεπερνάς, γιατί βλέπεις πως υπάρχει και αλλού ενδιαφέρον. Ίσως να είχα μικρές φιλοδοξίες και γι’ αυτό νιώθω ότι καλύφθηκα, γιατί λίγα πράγματα που ήθελα τα πέτυχα. Δηλαδή αυτό που κάθε άνθρωπος θέλει να νιώθει, ότι του αναγνωρίζουν οι άλλοι την αξία του και του προσφέρουν αγάπη και τρυφερότητα γι’ αυτό που είναι. Όταν το εισπράξεις αυτό και ξέρεις ότι το έχεις κατακτήσει –βέβαια αυτός είναι διαρκής αγώνας και δε σταματάει ποτέ–, από κει και πέρα νομίζω πως ηρεμείς. Λες «μου είπαν μπράβο πέντε άνθρωποι που ήθελα και τώρα μπορώ να χαλαρώσω». Δε χρειάζεται πλέον να αποδείξεις κάτι, εκτός αν θεωρείς βέβαια πως είσαι πολύ σημαντικός και ήρθες σε αυτό τον κόσμο για να κάνεις κάτι άλλο. Αλλά αυτό θεωρώ ότι φτάνει πια στα όρια της κλινικής συμπεριφοράς, αν και είναι συνηθισμένο. Παρόλα αυτά, ακόμη και από τις μεγαλοφυΐες που έχουν επίγνωση της αποστολής τους, του ρόλου τους και της σημαντικότητάς τους, εγώ προτιμώ εκείνες που έχουν συμφιλιωθεί με αυτό και δεν πάσχουν από τέτοια κλινικά συμπτώματα. Ξέρεις ότι το μεσσιανικό σύνδρομο είναι ενδιαφέρον, αλλά πάει πακέτο μαζί και με μανία καταδιώξεως. Νομίζω ότι όσο πιο νωρίς συνειδητοποιήσεις την ασημαντότητά σου τόσο περισσότερο εξυψώνεσαι.



-Ξέρεις τι με ενοχλεί αφάνταστα στο χώρο των καλλιτεχνών; Ότι οι άνθρωποι παίρνουν πολύ στα σοβαρά τον εαυτό τους αλλά και αυτό που κάνουν! Και όταν μιλάνε για τέχνη νιώθουν και μία ανωτερότητα.

Ξέρω και ανθρώπους δήθεν ταπεινόφρονες, οι οποίοι ο τρόπος που εκφράζουν την σεμνότητά τους είναι έπαρση. Κάποτε αυτό με εξόργιζε. Τώρα μου φαίνεται απλώς αστείο. Δηλαδή νομίζω ότι απέκτησα χιούμορ και μπορώ να αντιμετωπίσω αυτό το συγκεκριμένο ζήτημα (γελάει). Αν είναι φίλοι μου, πολλές φορές λυπάμαι. Νομίζω ότι όσο πιο γρήγορα το συνειδητοποιήσεις, απελευθερώνεσαι. Και υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να λυτρωθείς από αυτό το σύνδρομο. Ένας είναι η τεμπελιά. Ξέρεις είναι πολύ δύσκολο και κουραστικό να αισθάνεσαι διαρκώς σπουδαίος (γελάει). Μόλις αντιληφθείς ότι δεν είσαι τίποτα σπουδαίο, δηλαδή το αποφασίσεις αυτό, κάτι που είναι τελείως διαφορετικό από τη φυσική ανάγκη να θες να εισπράξεις από τους άλλους την αποδοχή τους, αυτόματα αλλάζει γύρω σου η καθημερινότητά σου.

-Αυτό που λες όμως, για να το πετύχεις θέλει εσωτερική εργασία.

Ναι, αλλά είναι απλή. Υπάρχουν μερικά κλειδιά, τα οποία είναι πολύ εύκολο να τα ανακαλύψεις, και αμέσως η διαδρομή παύει να φαντάζει μεγάλη. Απλώς πρέπει να απαρνηθούμε ορισμένα πράγματα που είναι κομμάτια του εαυτού μας, κάτι πολύ εύκολο. Νομίζω ότι αυτό που είπα για την τεμπελιά δεν ήταν ακριβώς αστείο. Είναι ένας τρόπος για να ανοίξεις πιο εύκολα αυτή την πόρτα. Και όταν λέω τεμπελιά εννοώ ένα είδος στωικότητας. Όχι αναγκαστικά με τη φιλοσοφική έννοια αλλά με τον τρόπο που η λέξη στωικότητα έχει περάσει στην καθημερινή μας ζωή.

-Στην Ανατολή και συγκεκριμένα ο Λάο Τσε θα το έλεγε «Βου-βουέι»: δηλαδή, μη-πράξη, ασ’ το να είναι, το οποίο είναι εντελώς διαφορετικό από το να μην κάνεις τίποτα. Καθώς έχεις επίγνωση της αποχής σου από το πράττειν αφήνεις τα πράγματα απλώς να είναι.

Πρέπει να έχεις απόλυτη συνείδηση του τι δεν πράττεις. Στην ουσία ξεχωρίζεις το σημαντικό από το ασήμαντο. Ο αγώνας όμως για κυριαρχία, για εξουσία και για χρήματα πολλές φορές είναι μάταιος. Μπορεί να είναι αυτό που είπε ο Χριστός, ότι πιο εύκολο είναι να περάσει μία καμήλα από την τρύπα μιας βελόνας παρά ένας πλούσιος στον Παράδεισο. Αν αυτό γίνεται αυτοσκοπός τότε επιθυμείς επιβολή, δόξα και ισχύ άλλου επιπέδου. Ωστόσο, θεωρώ θεμιτό και φυσιολογικό το γεγονός πως κάποιοι ισχυροί άνθρωποι θέλουν να προσφέρουν έργο στην πατρίδα τους και να φτιάξουν μία καλύτερη κοινωνία και αγωνίζονται γι’ αυτό. Δεν το θεωρώ ματαιόδοξο. Δηλαδή δε με αφήνουν αδιάφορο οι ήρωες και οι άνθρωποι που θυσιάζονται για το κοινό καλό. Εκεί υπάρχει η έννοια της διαρκούς προσφοράς και της επικοινωνίας με τους άλλους και όλα αυτά είναι γοητευτικά. Κερδίζεις δηλαδή ζωή σε ένα άλλο, πνευματικό επίπεδο.



-Πάντως το ηρωικό στοιχείο έχει εκλείψει στην εποχή μας, καθώς δεν είναι πια καιρός για ήρωες.

Πολλά από αυτά που συζητάμε μπορεί να θεωρηθούν ουτοπικά ή ρομαντικά, αλλά μην ξεχνάμε ότι όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί στηρίχθηκαν σε αυτές τις έννοιες και τις αξίες. Ενώ σήμερα αξία αποτελεί το πώς μπορώ να κοροϊδέψω τον διπλανό μου και να επιβιώσω λάθρα, στη ζούλα.

-Ειδικά στην Ελλάδα.

Ναι, αλλά αυτό είναι και σύμπτωμα της καθημερινότητάς μας. Το συναντάς στις καθημερινές σου συναλλαγές αλλά και σε όλο το δημόσιο βίο της χώρας, και αυτό είναι το ανησυχητικό. Δηλαδή στην Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια η μοναδική αξία που επικρατεί είναι να θεωρείται μάγκας όποιος κατορθώσει και κοροϊδέψει τους άλλους και πιάσει την καλή. Αυτό με εξοργίζει.

-Η μαγκιά όμως του Νεοέλληνα ως δείγμα εκφυλισμού έχει διαποτίσει την κοινωνία σε όλα τα επίπεδα. Ακόμη και στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, στην πλήρη όμως αντιστροφή των πραγμάτων, καθώς αυτό που παλιά θεωρούνταν ντροπή και αμορφωσιά τώρα εκλαμβάνεται ως μαγκιά. Δηλαδή το να μην ανοίγει βιβλίο κανείς σήμερα!

Η κλίμακα των προτεραιοτήτων μας, για να μην πω των αξιών μας, έχει αλλάξει από τον πάτο προς την κορυφή και αυτό αποτελεί αιτία δυστυχίας και στρέφεται και κατά του ανθρώπου. Δημιουργεί δηλαδή συνθήκες απάνθρωπες μέσα σε μία άγρια καθημερινότητα όπου επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας.

-Η ευκολία και η μη αντίσταση στη ζωή δε σε οδηγεί στο τέλμα;

Σίγουρα, και είναι και μεγαλύτερη δυσκολία αυτή η ευκολία. Το να είσαι δηλαδή μηχανορράφος είναι πολύ πιο κουραστικό από το να είσαι ευθύς!

-Εξαντλείσαι (γέλια);

(Γέλια) Κάνεις άπειρες διαδρομές για το τίποτα.

-Αυτό είναι ένα δαιδαλώδες πλέγμα που στήνεις σαν την αράχνη και πέφτεις ο ίδιος μέσα στα δίχτυα σου.

Δεν ξεφεύγεις από αυτό, καθώς είναι φαύλος κύκλος. Αν ανοίξεις μία λάθος πόρτα στην αρχή μετά πας αλλού…

-Είναι αυτό που λέει «Πρόσεχε το βήμα σου!»

Κοίτα, αν αυτό που ζούμε είναι ένα δίλημμα που διαρκώς έχεις να επιλέξεις ανάμεσα σε δύο πόρτες, νομίζω ότι κραυγάζει ποια είναι η σωστή. Είναι αυτονόητο.

-Σύμφωνοι, αλλά γιατί πολλοί ανοίγουμε τη λάθος πόρτα;

Ναι, αναρωτιέσαι γιατί συμβαίνει αυτό. Ίσως επειδή φαντάζει πιο γοητευτικό το να μην κοπιάζεις για τίποτα, καθώς έτσι νομίζεις ότι θα κερδίσεις περισσότερα. Δεν έχεις όμως να πάρεις τίποτα. Στο τέλος το μόνο που σου μένει είναι κόπος και αρνητικά συναισθήματα.

-Ο σπόρος, ωστόσο, όταν τον φυτεύεις πρέπει να μπει όσο γίνεται στο σωστό βάθος μέσα στη γη, να παραμείνει στο σκοτάδι και όχι στο φως, επειδή έτσι θα έχει μεγαλύτερη κόντρα ώστε να φυτρώσει…Γιατί αν τον ρίξεις στην επιφάνεια και δε συναντήσει αντίσταση δεν πρόκειται να βλαστήσει!

Αυτό ακριβώς, και βλέπω ανθρώπους των οποίων η διαδρομή, όπως λέει ένας φίλος μου, αυξάνεται κατά πλάτος, όχι κατά βάθος. Αλλά η φύση της διαδρομής είναι αυτή. Είναι ανθρώπινο να θέλεις να προχωρήσεις μπροστά, να ανοίξεις το μέτωπο. αλλά αυτό μπορεί να είναι μόνο δύο εκατοστά. Εντούτοις, αν έχει και δύο χιλιόμετρα βάθος τότε είναι πιο σημαντικό από τα δύο χιλιόμετρα μέτωπο που είναι όλο στην επιφάνεια! Πάντως είναι λογικό να κυριαρχεί αυτού του είδους η νοοτροπία, καθώς μας επιβλήθηκε η μαζική κουλτούρα. Και η κακώς εννοούμενη δημοκρατία, δηλαδή η δικτατορίας της πλειοψηφίας.

-Που καταλήγει κανονική οχλοκρατία.

Έτσι. Είναι ένα είδος εκδίκησης ξέρεις.

-Η «Εκδίκηση της γυφτιάς» (γελάει);

Ακριβώς.

-Και αν όχι της γυφτιάς, η εκδίκηση της Καλομοίρας (γέλια).

Ας πούμε. Θα μπορούσαν όλα αυτά τα πράγματα να είναι ενδιαφέροντα, γιατί συνιστούν κομμάτι της καθημερινής ζωής. Απλώς οι ισορροπίες είναι που τα κάνουν να φαίνονται τόσο τραγικά. Δηλαδή όταν ένας χώρος έχει κυριαρχήσει τόσο πολύ, καταστρατηγεί την έννοια της ισορροπίας. Η άλλη πλευρά, η ελαφριά, η επιφανειακή, είναι απαραίτητη στη ζωή. Η ελαφρότητα είναι σημαντική. Αν όμως περιθωριοποιήσει τη σοβαρή πλευρά και γίνει η απόλυτα κυρίαρχη, τότε μετατρέπεται σε κτηνωδία.

-Αλλά να φτάνει ο Πατριάρχης να ευλογεί την Καλομοίρα δε δείχνει ανάγλυφα το πόσο παρακμιακή είναι η εποχή που ζούμε; Μία εποχή που θυμίζει ακριβώς την αντίστοιχη λίγο πριν την έλευση του Χριστού, όπου οι θρησκευτικές αλλά και ηθικές αξίες του παλαιού κόσμου είχαν παρακμάσει και οι νέες δεν είχαν ακόμη εμφανιστεί στο προσκήνιο. Σήμερα με τι όρους μπορεί να εξηγήσει κανείς την έντονη αντισημιτική και νεοναζιστική τάση που αναπτύσσεται στο Ισραήλ;! Δεν είναι η απόλυτη σχιζοφρένεια;

Ακριβώς, καθώς το ζήτημα άπτεται πια της ψυχιατρικής. Ζούμε σε εποχή παρακμής και έλλειψης πνευματικότητας, και το βλέπεις αυτό και στην πολιτική αλλά ακόμη και στην εκκλησιαστική ζωή. Δηλαδή η εκκλησία αντί να είναι ένας πνευματικός καθοδηγητής, αυτό που την αφορά περισσότερο είναι η κοσμική της εξουσία, η νομική και η πολιτική της διάσταση. Ή στην καλύτερη περίπτωση έχουμε ένα είδος ευσεβισμού. Το ζήτημα όμως είναι η στάση ζωής και πώς μπορείς να αγκαλιάζεις τους ανθρώπους. Να έχεις μία κοινότητα, γιατί εκκλησία σημαίνει μία ομάδα ανθρώπων. Εδώ υπάρχει απόλυτη πολιτική ιεραρχία, υπάρχει εξουσία και παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα με έναν τρόπο ο οποίος τις περισσότερες φορές είναι αντιχριστιανικός.



-Ο νέος Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος πάντως δείχνει να φέρνει νέο ήθος.

Από τις βασικές του τοποθετήσεις δείχνει ότι έχει μία θεολογική και χριστιανική στάση απέναντι στα πράγματα. Και αυτό είναι και το ζητούμενο. Από την άλλη είναι δείγμα υγείας πως η πλειονότητα των ιερέων εξέλεξε τον συγκεκριμένο άνθρωπο. Άρα, και μέσα στους κόλπους της εκκλησίας υπάρχουν δύο τάσεις. Μία με την οποία δε συμφωνούμε, και μία άλλη η οποία προφανώς είναι πολύ πιο κοντά σε αυτό που συζητάμε, και είναι παρήγορο το γεγονός ότι έστω και στιγμιαία κυριαρχεί σε έναν τομέα. Στην πολιτική ζωή δε βλέπω όμως να υπάρχει ανάλογη κίνηση. Το ότι η εκκλησία μετά από την εποχή του Χριστόδουλου γύρισε σελίδα είναι δείγμα υγείας. Πρέπει όμως να δούμε και ανάλογα φαινόμενα στην πολιτική ζωή.

-Ο σημερινός πολιτικός λόγος μπορεί να δώσει λύσεις στα νέα πλανητικά προβλήματα ή μήπως απηχεί μία αλλοτινή εποχή;

Καμία. Είναι μη-λόγος. Αναπαράγει το τίποτα, τα αφόρητα κλισέ και είναι και υποκριτικός λόγος. Δεν τοποθετεί τα πράγματα ούτε τα προβλήματα στην πραγματική τους διάσταση. Σε άλλες εποχές ακόμη και τα πολιτικά αυτά τσιτάτα ίσως είχαν ένα ενδιαφέρον. Σήμερα δεν έχουν ούτε καν αυτό. Δε συνεγείρουν στο ελάχιστο κανέναν, γιατί είναι σαν ένα στημένο παιχνίδι το οποίο αλλιώς εκφράζεται δημόσια και αλλιώς ιδιωτικά. Βέβαια, από την άλλη μεριά ζούμε σε μία χώρα με αυτή τη δύσκολη και πολυτάραχη σύγχρονη ιστορία και παρόλα αυτά τα τελευταία τριάντα χρόνια πλησιάσαμε σε ευημερία την ανεπτυγμένη Δύση και πιθανόν συγκριτικά με άλλες χώρες ευημερούμε ακόμη, παρόλα τα οικονομικά προβλήματα. Δηλαδή ζούμε μία άνετη ζωή σε σχέση με το τι γίνεται στον υπόλοιπο πλανήτη. Αλλά αυτό που με ανησυχεί είναι ότι δεν έχουμε πάρει χαμπάρι πως αυτή η ευημερία είναι πλαστή και θα τελειώσει σύντομα, καθώς δεν έχουμε καθόλου δομές, οργάνωση, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και πρόβλεψη. Δηλαδή ζούμε λίγο τυχαία περιμένοντας τον θεό της Ελλάδας να μας σώσει στην επόμενη κρίση.

-Μην ξεχνάς όμως ότι ο θεός είναι φιλέλληνας!

Ναι, είναι η αντίστοιχη θεωρία του περιούσιου λαού που έχουν οι Εβραίοι. Απλώς αυτοί τη δουλεύουν κιόλας και την πιστεύουν (γελάει). Εμείς είμαστε λίγο αναρχικοί, καθώς πιστεύουμε πως είμαστε ο περιούσιος λαός και ταυτόχρονα το χλευάζουμε. Δηλαδή είναι παράδοξο.

-Οι μέρες ευημερίας σίγουρα τελειώνουν, αν σκεφτείς ότι ξεχάσαμε τι σημαίνει ατομική αποταμίευση και ταυτόχρονα καταφέραμε να ξεπεράσουμε στο δανεισμό ακόμη και τους Αμερικανούς που ήταν το καταναλωτικό πρότυπο προς αποφυγήν.

Κάνουμε άλματα. Έχω ξαναπεί πολλές φορές ότι όταν κάνεις ένα άλμα πρέπει να ξαναγυρνάς πίσω και να κάνεις τη διαδρομή κανονικά. Η ελληνική κοινωνία και πολιτικά και οικονομικά έχει κάνει άλματα και θέλουμε να γίνονται όλα αυτά ως διά μαγείας. Αλλά δε μας αφορά ότι πρέπει να στήσουμε δομές και θεσμούς για να δουλέψει σωστά μία κοινωνία. Είμαστε σχεδόν αδιάφοροι γι’ αυτό που λέμε κοινωνική συνύπαρξη και αλληλεγγύη, που είναι αναγκαίες συνθήκες για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε ως λαός. Δηλαδή δε γίνεται να είμαστε τόσοι πολλοί άνθρωποι σε ένα χώρο, χωρίς να έχουμε ορίσει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο να κινούμαστε. Και το υπάρχον πλαίσιο είναι πολλές φορές άδικο και επιβιώνουν τα αρπακτικά. Βέβαια πάντα θα γίνεται αυτό, πάντα θα υπάρχουν οι άνθρωποι που θα καταστρατηγούν ένα σύστημα, αλλά πρέπει να υπάρχει και το σύστημα. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει τίποτα.



-Ο Αμερικανός επιστήμονας που δημιούργησε το ίντερνετ έλεγε πρόσφατα κάπου στον Τύπο πως όποτε έρχεται στην Ελλάδα θλίβεται από το γεγονός ότι βρισκόμαστε εντελώς έξω από το τρένο των σύγχρονων εξελίξεων!

Εμείς έχουμε και ένα σημαντικό επαρχιωτικό σύνδρομο. Νομίζουμε –και παλαιότερα και τώρα– ότι ο πλανήτης αρχίζει και τελειώνει σε αυτή τη χώρα.

-Ενώ είμαστε χωριό.

Πάντα ήμασταν ένα χωριό του πλανήτη και η κατάσταση είναι χειρότερη στο κέντρο, γιατί η ελληνική ύπαιθρος έχει μεγαλύτερη συνείδηση της θέσης της. Το τρομερό είναι η Αθήνα που νομίζει πως είναι η πρωτεύουσα του κόσμου ενώ είναι κεφαλοχώρι.

-Και έχουμε χάσει και τις ρίζες μας με τη γη και τη φύση.

Ναι, και θεωρούν ότι αυτός εδώ ο τόπος, η Αττική, είναι η ιστορία τους και το μέλλον τους, ενώ δεν είναι τίποτα από αυτά γιατί είναι ένας ανύπαρκτος τόπος. Είναι μία τυχαία συνεύρεση εκατομμυρίων ανθρώπων, οι οποίοι όχι μόνο έχουν χάσει την επαφή με όλη την ελληνική ύπαιθρο, με το ζωντανό κομμάτι της, αλλά δεν έχουν και επαφή με το τι συμβαίνει έξω από μας, με τον υπόλοιπο πλανήτη. Οι κάτοικοι του Κολωνακίου δηλαδή δεν έχουν συνείδηση πως είναι το ίδιο επαρχιώτες με τους κατοίκους του τελευταίου απομακρυσμένου χωριού της Πίνδου, και μάλιστα εκείνοι έχοντας επίγνωση της απομόνωσής τους συμπεριφέρονται καλύτερα. Ενώ οι άλλοι έχουν απόλυτη άγνοια και γι’ αυτό που ζουν στο Κολωνάκι και γι’ αυτό που συμβαίνει στη Νέα Υόρκη, στο Τόκιο και στις Βρυξέλλες. Είναι σαν να μην υπάρχουν. Μόνο σε τουριστικό επίπεδο, επειδή ανεβήκαμε οικονομικά, μπορούμε πια και ταξιδεύουμε πολύ εύκολα, ειδικά στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και λέμε «Μα, είμαστε κοσμοπολίτες!» Δεν είναι έτσι όμως, γιατί αν είχαμε ανοικτά τα μάτια μας και πραγματική επαφή με αυτές τις κοινωνίες θα προσπαθούσαμε να διδαχτούμε από αυτές, πράγμα που δε συμβαίνει, καθώς είναι σαν να είμαστε από άλλο ανέκδοτο.

-Διάβασα κάπου ότι σε είκοσι χρόνια το πρώτο σε πέραση επάγγελμα στον ανεπτυγμένο κόσμο θα είναι αυτό του μηχανικού τεχνητής νοημοσύνης! Η Ελλάδα πάντως εκτός από το ωραίο κλίμα της, που την καθιστά αυτομάτως τουριστικό προορισμό, συνιστά έναν αληθινό πνευματικό καιάδα, καθώς όλη η μετριότητα που λυμαίνεται τα πάντα αποτελεί μεγάλη τροχοπέδη για τους δημιουργικούς ανθρώπους.

Εγώ μίλησα και με ερευνητές που δουλεύουν σε προχωρημένα ερευνητικά ινστιτούτα στο εξωτερικό, με εγκεκριμένους Έλληνες φυσικούς και χημικούς, και μου είπαν πως ερευνητικά η κατάσταση στην Ελλάδα είναι τραγική. Εδώ βλέπεις τόσο σημαντικές προσωπικότητες στο εξωτερικό, όπως επιστήμονες του επιπέδου του Νανόπουλου, και στην Ελλάδα τους αντιμετωπίζουμε με το στυλ «εντάξει μωρέ!» Πώς θα πάει μπροστά αυτή η χώρα; Τα καλύτερα μυαλά φεύγουν έξω, καθώς δεν μπορούν να προσφέρουν τίποτα στον τόπο τους, και κατά τα άλλα είμαστε προηγμένη χώρα. Και δεν έχει ενδιαφερθεί κανείς να τα κρατήσει. Είναι αυτό που λέμε εδώ και πολλά χρόνια. Εγώ αυτό που συζητάμε το έχω πει για τα πανεπιστήμια το 1982 και ήθελαν όλοι να με δείρουν ως αντιδραστικό! Είχαμε κάνει τότε ένα θίασο στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και, επειδή ήμασταν πάμπτωχοι και δεν είχαμε χώρο να στεγαστούμε, ανοίξαμε με ένα κλεμμένο κλειδί μία αποθήκη για να βάλουμε τα σκηνικά μας. Και βρήκαμε και κάποιους ελεύθερους χώρους στη Θεολογική και Φυσικομαθηματική σχολή που μας τους παραχώρησαν οι σύλλογοι των φοιτητών για να ανεβάσουμε τις παραστάσεις μας. Συγκροτήσαμε λοιπόν αυτή τη θεατρική ομάδα και σκεφτήκαμε ότι το αυτονόητο ήταν πως με το να βάλουμε πολύ φτηνό εισιτήριο θα τρέξουν να μας δουν οι φοιτητές, η πολιτικοποιημένη νεολαία, οι άνθρωποι του πνεύματος. Σε πληροφορώ ότι επειδή κανένας δεν έκοψε το πάμφθηνο αυτό εισιτήριο, αναγκαστήκαμε για να έχουμε θεατές να πάμε έξω από τα κυλικεία που ήταν γεμάτα από όλες τις κομματικές παρατάξεις και να τους πούμε «ελάτε, μπείτε μέσα να δείτε παράσταση τσάμπα!» Σε πληροφορώ ότι και πάλι δεν ήρθε ούτε ένας! Και τότε είπα ότι αυτά δεν είναι πανεπιστήμια. Το γεγονός ότι εκατοντάδες, χιλιάδες φοιτητές εκείνης της εποχής αδιαφορούσαν για το τι συμβαίνει δίπλα τους έδειξε πως υπήρχε πολύ σοβαρό πρόβλημα. Δεν υπήρχε καν η περιέργεια να δουν πέντε λεπτά από την παράσταση και αν δεν τους αρέσει να φύγουν. Νομίζω ότι αυτός ο κύκλος της παρακμής κλείνει σήμερα γιατί αυτά δεν είναι πνευματικά ιδρύματα.



-Θυμάμαι ότι ο λόγος που ήθελα να πάω στο πανεπιστήμιο δεν ήταν η επαγγελματική καριέρα, αλλά επειδή είχα κάποια μεγάλα ερωτήματα και έντονους προβληματισμούς για τη ζωή που με έκαιγαν και ήθελα να τα μοιραστώ. Βέβαια εκεί μέσα (Νομική Σχολή) δε βρήκα τίποτα άλλο πέρα από πνευματική έρημο.

Κανένας δεν υπήρχε. Με ποιον να τα μοιραστείς; Γιατί αν στο πανεπιστήμιο, στο χώρο και στο περιβάλλον στο οποίο ειδικεύεσαι δεν έχεις άλλους να συνομιλείς για τις ανησυχίες σου, να κάνεις δηλαδή ουσιαστικές παρέες, τότε ζεις μία τραγωδία. Αν το πανεπιστήμιο δε δημιουργεί κοινωνική ζωή, πώς θα δημιουργήσει κοινωνικά κινήματα; Και δεν εννοώ με τη στενή πολιτική έννοια. Δηλαδή στο πανεπιστήμιο θα έπρεπε ένας άνθρωπος που έχει φιλοσοφικές ανησυχίες και υπαρξιακά ερωτήματα όπως εσύ να βρίσκει εκεί μέσα τους κατάλληλους ανθρώπους για να τα μοιραστεί. Πέρα από το να μιλήσει για ποδόσφαιρο και να γραφτεί σε μία κομματική παράταξη.

-Τουλάχιστον αν έβγαζε υψηλά καταρτισμένους τεχνίτες θα ήταν κάτι.

Ναι, κάτι θα ήταν. Αν όμως είχαμε κατακτήσει το υψηλό επίπεδο τεχνικής κατάρτισης θα είχαμε κατακτήσει και όλα τα υπόλοιπα που συζητάμε.

-Θα ήταν η βάση.

Ναι, γιατί είναι η βάση της κοινωνίας και ο κανόνας, που δημιουργούν και την επιθυμία για το άλλο, επειδή αυτός που θα παρέμενε εκεί θα έπρεπε να είναι σοβαρός στη δουλειά του, και σε έναν τέτοιο άνθρωπο του επιβάλλεται το πλαίσιο. Και όταν ο χώρος είναι σοβαρός, μπορεί να κάνει και όλα τα άλλα. Θα ήταν φτιαγμένος για τα άλλα. Τώρα ασχολείται με όλα τα άλλα εκτός από αυτό. Γιατί να ενδιαφερθεί για τα πράγματα που μιλάμε; Ακόμη και να θέλει ένας πρωτοετής φοιτητής τι θα κάνει; Θα δημιουργήσει μόνος του την ατμόσφαιρα, αν το μόνο πράγμα που ενδιαφέρει εκεί μέσα είναι να τον τραβάνε όλοι από το μανίκι για να μπει στη δική τους παράταξη; Και σε αυτό κατά τη γνώμη μου η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει μεγαλύτερη ευθύνη και από την πολιτεία για τους νόμους που θέσπισε, αλλά και από τους φοιτητές. Και τώρα είναι το ίδιο υποκριτές όταν μιλάνε για το κατάντημα των ελληνικών πανεπιστημίων, ενώ στην ουσία έχουν στήσει όλοι μικρά μαγαζάκια επειδή δεν ήθελαν ποτέ να υπάρξουν άλλες διαδικασίες που θα πήγαιναν τα πράγματα μπροστά. Γιατί όταν υποστηρίζεις συνδικαλιστικά το ήδη υπάρχον πλαίσιο, σημαίνει ότι δε θέλεις να πάει μπροστά όλο το σύστημα. Άρα, έχουν απόλυτη ευθύνη και ας έρθουν να μου πουν ότι δεν έχουν.

-Πάντα φταίνε οι άλλοι!

Βέβαια. Γιατί δεν έκαναν ποτέ μία απεργία ώστε να πείσουν τους φοιτητές; Αλλά και οι φοιτητές ευθύνονται για τον τρόπο με τον οποίο διεκδίκησαν κάποια αιτήματα μέσα από τις κομματικές παρατάξεις τους και επειδή δεν έκαναν ποτέ μία ουσιαστική κινητοποίηση. Αυτά τα συνθήματα που έχουν τώρα είναι τριτοκοσμικές παλαιοκομμουνιστικές ανοησίες που λέγαμε το 1960, όταν ο πλανήτης ήταν αλλού. Ή αυτά τα αστεία επιχειρήματα με το άσυλο.

-Έξω ετοιμάζονται οι άνθρωποι να συνυπάρξουν με τα ρομπότ και εδώ η “προοδευτική” νεολαία έχει καταλήξει συντηρητής “απολιθωμάτων”. Τα παιδιά είναι εντελώς εκτός πραγματικότητας.

Συζητάνε αστεία πράγματα και πλασματικά. Δηλαδή το πρόβλημά μας είναι αν είναι ιδιωτικά ή δημόσια τα πανεπιστήμιά μας ή ότι δεν έχουμε καθόλου πανεπιστήμια; Το αστείο είναι ότι εγώ που έχω στείλει το παιδί μου σε δημόσιο σχολείο και κατέστρεψε την εφηβεία του για να περάσει στο δημόσιο πανεπιστήμιο, και τώρα το τελειώνει, θα συζητούσα με πολύ ενδιαφέρον για ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο υψηλού επιπέδου, τη στιγμή που όλοι αυτοί οι “αριστεροί” οι οποίοι έστειλαν τα παιδιά τους στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία στον κόσμο είναι κατά των ιδιωτικών πανεπιστημίων! Αυτό είναι σχιζοφρένεια.

-Το λόγο έχει η επιστήμη!

Και λένε είναι ταξικό ζήτημα. Εντάξει, είναι ταξικό, αλλά εμένα με ενδιαφέρει αν θα έχω υψηλό επίπεδο παιδείας. Φτιάξτε τα δημόσια πανεπιστήμια και μην κάνετε ιδιωτικά, αλλά πείστε με ότι αυτά είναι σπουδαία ιδρύματα. Έχουμε σπουδαία κρατικά πανεπιστήμια στη Γερμανία και σπουδαία ιδιωτικά στην Αμερική. Εμείς απλώς δεν έχουμε πανεπιστήμια. Δηλαδή, έλεος. Μιλούσα πρόσφατα με έναν καθηγητή του Πολυτεχνείου και μου έλεγε πως υπάρχουν αρχιτέκτονες που δεν ξέρουν τι θα πει κάτοψη! Εγώ γνωρίζω φιλολόγους που δεν ξέρουν ποιος ήταν ο Καραγάτσης! Το μεγάλο ερώτημα είναι, γιατί δίνουν πτυχία;

-Για μικροκομματικούς λόγους. Όταν οι ανάγκες ενός συγκεκριμένου ιδρύματος είναι εκατό θέσεις και δέχονται τετρακόσιους φοιτητές, το κάνουν για να δείχνουν ότι παράγουν εκπαιδευτικό έργο. Έτσι όμως ασελγούν πάνω στο μέλλον όλων αυτών των απελπισμένων παιδιών.

Έτσι. Το όνειρο κάθε παιδιού είναι όταν τελειώσει το Λύκειο να μπει σε ένα πανεπιστήμιο, όχι σε ένα μη πανεπιστήμιο. Αυτό δεν είναι πανεπιστήμιο. Είναι ανεπιστήμιο! Είναι το σύνδρομο όλης της κοινωνίας. Τι να το κάνεις όμως αν χαθεί το μεράκι, η αξιοπρέπεια και αν είναι ελαστική η συνείδηση. Δηλαδή, είναι δυνατόν να είμαι γεωπόνος και να μην ξέρω να φυτέψω δύο λουλούδια ή ένα δέντρο;

-Συζητούσα πρόσφατα με κάποιους γεωπόνους και μου έλεγαν με μεγάλη τους έκπληξη πως στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια υπάρχουν μεγάλα παιδιά της πόλης που δεν ξέρουν τι είναι η κατσίκα ή ο γάιδαρος, και κάποια μάλιστα όταν τα πρωτοείδαν ήθελαν να τα πάρουν για κατοικίδια στο σπίτι τους (γέλια)!

(Γέλια) Αυτό είναι σαν το γνωστό ανέκδοτο, που βγήκε το παιδί κάποιο Σαββατοκύριακο εκδρομή με τον μπαμπά του στο χωριό και βλέποντας ένα γουρούνι τού λέει «μπαμπά, ένας μεγάλος κουμπαράς!»

-Πόσο εύκολο είναι για κάποιον ηθοποιό στην Ελλάδα, που στέκεται στο προσκήνιο για πολλά χρόνια, να παραμένει ταυτόχρονα αυθεντικός και αυτόφωτος;



Δεν ξέρω πόσο εύκολο είναι. Απλώς αυτό είναι διαρκώς το ζητούμενο. Από την άλλη μού φαίνεται πιο δύσκολο το να κτυπάς πόρτες και να κάνεις δημόσιες σχέσεις. Δεν πιστεύω εγώ σε αυτά τα πράγματα, και θα ήθελα να πιστεύω ότι δεν κυριαρχούν. Όσοι άνθρωποι προσπαθούν να κάνουν καλή δουλειά την κάνουν. Εντάξει, υπάρχουν και αυτοί που στήνουν την καριέρα τους πάνω σε ένα δελτίο τύπου. Αυτό είναι δικό τους πρόβλημα. Δεν ξέρω όμως τι λένε στον εαυτό τους, όταν γυρνάνε το βράδυ στο σπίτι. Είναι μεγάλη ικανοποίηση να πεις εγώ έκανα αυτή την παράσταση και άρεσε και σε άλλους δέκα και είμαι πολύ χαρούμενος αν βρέθηκε και ο Μίμης που αρθρογραφεί κάπου και έγραψε και δύο καλές κουβέντες. Αν όμως ο Μίμης είναι ένας άνθρωπος τον οποίο τον έχω κεράσει και του έχω πει «γράψε μία καλή κουβέντα», το βράδυ πώς θα αισθάνομαι χαρούμενος; Έτσι δεν είναι; Υπάρχει ένας τρόπος να κάνεις τη δουλειά σου. Κάνε αυτό που γουστάρεις με πάθος και τα υπόλοιπα γίνονται μόνα τους. Εντάξει, χρειάζεται να είσαι ευέλικτος, ευγενικός και να μάθεις να συγκρούεσαι κιόλας. Τρία πράγματα είναι. Μην κλείνεις τις πόρτες στη μούρη των ανθρώπων, αν δεν έχεις κανένα λόγο και μη βάζεις νερό στο κρασί σου. Θα μου πεις αυτά ακούγονται σαν αντίφαση, αλλά δεν είναι. Και τα υπόλοιπα είναι να κάνεις πράγματα τα οποία σε ενεργοποιούν, σε δονούν. Δηλαδή, σου λέει κάτι κάποιος και λες «αμάν αυτό με φτιάχνει!» Αν δε με φτιάχνει τίποτα, πώς θα γίνει;

-Μετά είναι θέμα απλής διεκπεραίωσης.

Εντάξει, θα κάνεις και μερικές διεκπεραιώσεις, αλλά αυτές θα πρέπει να είναι ελάχιστες.

-Είναι σαν το φυτό. Αν του ρίξεις λίγη κοπριά θα το ωφελήσει. Αν ρίξεις πολύ θα καεί!

Το ζήτημα είναι να ρίχνεις καλό οργανικό λίπασμα. Καμιά φορά αν χρειαστείς να ρίξεις και λίγο χημικό δεν πειράζει. Αν ρίχνεις όμως μόνο χημικό και πολύ, τότε είσαι κατεστραμμένος.

-Πέρασαν τρία χρόνια από την τελευταία σου παράσταση με τους Άγαμοι Θύται.

Από τότε η επικαιρότητα τρέχει αλματωδώς και νέες εξελίξεις στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς, έχουν αλλάξει το τοπίο μέσα στο οποίο ζούμε. Αυτό δε σε ωθεί να βγεις πάλι στη σκηνή και να κάνεις μία δική σου αισθητική και ιδεολογική παρέμβαση;

Μου λείπει και σκέφτομαι να το ξανακάνουμε. Σε αυτό έχεις πάντα την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση ότι θες ή έχεις να πεις κάτι και έχεις πάθος γι’ αυτό. Για μένα δηλαδή το κίνητρο είναι το ερώτημα «έχουμε όρεξη να ανεβούμε στη σκηνή να πούμε κάτι το οποίο νομίζουμε ότι αφορά και κάποιους άλλους;» Υποκειμενικά τελείως, γιατί αν εμείς το πιστεύουμε θα ανεβούμε. Πρέπει πάντα να κρατάς μία απόσταση. Εμένα αυτή η ερασιτεχνική σχέση που έχουν οι Άγαμοι Θύται με την αγορά με γοητεύει. Δεν μπορεί να είναι επάγγελμα. Οι Άγαμοι Θύται είναι κάτι που τους αγαπώ πολύ, τους προσέχω ως κόρη οφθαλμού και δεν ήθελα μέχρι τώρα να εκφυλιστούν και να γίνουν ένα επαγγελματικό σχήμα, το οποίο κάθε χρόνο πρέπει να έχει να πει ωραία καλαμπούρια για το τι συμβαίνει και να ψυχαγωγήσει τον κόσμο. Πρώτα θέλω να είμαι ικανοποιημένος εγώ. Να έχω όρεξη όταν γίνεται αυτό ή έστω την ψευδαίσθηση ότι κάτι θα πούμε.

Να περάσουμε καλά και να επικοινωνήσουμε με τους θεατές μας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να το κάνεις λίγο, τόσο όσο διατηρείς το πάθος σου και δεν εκφυλίζεται. Πάντα όμως έχω την αγωνία μήπως η επόμενη φορά είναι μία κακή φορά και ηττηθούμε. Μέχρι στιγμής λίγο πάνω λίγο κάτω έχουμε κρατήσει το επίπεδο που θέλουμε και γίνεται έτσι ένα ψυχωφέλιμο πανηγύρι για μας, και ελπίζω και για τους θεατές. Είναι αυτό που είπε ο Φασμπίντερ πως «η τέχνη είναι κατά βάση ψυχαγωγία. Αν διδάσκει και κάτι τόσο το καλύτερο». Εγώ παραφράζοντας αυτή τη ρήση λέω πως οι Άγαμοι Θύται προσπαθούμε να είναι μία γνήσια ψυχαγωγία από ένα έργο καρδιάς. Αν υπαινιχτούν έστω και ένα πραγματάκι, τόσο το καλύτερο.

-Αφού καταλήξαμε στο ότι το να ζεις στην Ελλάδα θα πρέπει να είσαι αληθινός ήρωας, εσένα ποιο είναι το “σημείο φυγής” σου;

Το “σημείο φυγής” μου είναι ένα σπιτάκι στην Εύβοια κοντά στη θάλασσα (γελάει). Ένα μπαξεδάκι. Έχω βάλει φέτος σπανάκι και άλλα χειμερινά κηπευτικά. Είμαι ερασιτέχνης ακόμη, αλλά μόλις μάθω, και εδώ σε προκαλώ να με ασκήσεις στην κηπουρική αλλά και στην οπωροκηπευτική, θα μπορώ να έχω ένα πολύ μεγάλο “σημείο φυγής” (γελάει). Εκεί είναι που αναμετριέσαι με τον εαυτό σου, με το χρόνο, με τους υπόλοιπους, με ό,τι έχει συμβεί μέχρι τώρα. Όλα από εκεί ξεκινάνε. Από έναν λαχανόκηπο και μία… μουριά.

Δημοσιεύτηκε στο Camera Professional, τεύχος 25

Φεβρουαρίου 25, 2009