Ευρώπη και μετανάστες

του Γιώργου Στάμκου

11/11/2005

Εδώ και τρεις δεκαετίες η Ευρώπη δίνει την εντύπωση μιας γερασμένης και κλειστοφοβικής ηπείρου, με αβέβαιο δημογραφικό μέλλον. Μοιάζει μ’ ένα «κάστρο» που απειλείται από την επέλαση των «νεοβαρβάρων», δηλαδή των εξαθλιωμένων μεταναστών και των προσφύγων του νότου που εγκαθίστανται στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές των ευρωπαϊκών πόλεων. Ενώ κάποτε έστελνε εκατομμύρια μετανάστες για να αποικίσουν διάφορες «ακατοίκητες» περιοχές της υδρογείου –από το 1845 ως το 1930 πάνω από 50 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, σχεδόν το 1/4 του πληθυσμού της ηπείρου μας, αναζήτησαν την τύχη τους μακριά από τις πατρίδες τους– η σημερινή πλούσια, αλλά γερασμένη και δημογραφικά φθίνουσα Ευρώπη, δέχεται πλέον μια άνευ προηγουμένου μεταναστευτική πλημμυρίδα από τις φτωχές χώρες της Ασίας και της Αφρικής.


Ως αποτέλεσμα αυτού του σαρωτικού μεταναστευτικού κύματος, που έχει επηρεάσει λίγο ή πολύ όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και κοινωνίες, η Ευρώπη αλλάζει φυσιογνωμία. Μετατρέπεται σταδιακά σε μια πολυπολιτισμική ήπειρο, προσιδιάζοντας έτσι στην πολιτισμική ποικιλομορφία των ΗΠΑ. Σε αντίθεση όμως με τις ΗΠΑ, που είναι ένα κράτος-χωνευτήρι που δημιουργήθηκε από μετανάστες, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν δομηθεί πάνω στο μοντέλο του έθνους-κράτους και παρουσιάζουν σοβαρές δυσκολίες στην ενσωμάτωση και στην αφομοίωση των μεταναστών. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν μπορούν εύκολα να αποδεχθούν το ξένο, το διαφορετικό και την πολυπολιτισμικότητα. Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι ότι ζητά φθηνή εργασία και νέες πηγές άντλησης φόρων και ασφαλιστικών εισφορών, όχι όμως και
ανθρώπους...



Απέναντι στα εκατομμύρια των απελπισμένων λαθρομεταναστών και προσφύγων, που κτυπούν επίμονα τις πόρτες τους, οι πλούσιες και γερασμένες δημοκρατικές κοινωνίες της Ευρώπης, που ήδη φιλοξενούν περί τα 20 εκατομμύρια μετανάστες, δεν έχουν και πολλά περιθώρια αντίδρασης. Όσες χώρες προσπαθούν να επιβάλλουν εμπόδια και σκληρούς ελέγχους στη μετακίνηση των λαθρομεταναστών, κινδυνεύουν να απομακρυνθούν από τις δημοκρατικές αρχές πάνω στις οποίες ιστορικά θεμελιώθηκαν. Οι σύγχρονες μέθοδοι υπεράσπισης των ευρωπαϊκών συνόρων από τα κύματα των μεταναστών, αντί να προσφέρουν αποτελεσματική προστασία στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περισσότερο βλάπτουν τα απομεινάρια της περίφημης Δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η κλειστοφοβική ιδέα της «Ευρώπης-Οχυρού», που προβλήθηκε από ορισμένες πολιτικές δυνάμεις, όχι μόνον δεν έλυσε το πρόβλημα, αλλά έκανε το φάντασμα του φασισμού να σηκωθεί από τον τάφο του και τα ακροδεξιά κόμματα να αποκτήσουν πρωτοφανή εκλογική δύναμη.
Απέναντι στη νέα πρόκληση η Ευρώπη έχει δύο βασικές επιλογές: Η πρώτη είναι να κλείσει τα σύνορα και τις πόρτες της στους μετανάστες, περιορίζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο και τα ατομικά και δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών της με μια σειρά αστυνομικά μέτρα (π.χ. συνεχείς έλεγχοι ταυτοτήτων και διακίνησης), και να αποδεχθεί τη δημογραφική και οικονομική της παρακμή, σ’ έναν κόσμο που όλο και περισσότερο θα κυριαρχούν οι, αναζωογονημένες από τη συνεχή μετανάστευση, ΗΠΑ. Η δεύτερη επιλογή της Ευρώπης είναι να διαχειριστεί έξυπνα τις ανθρώπινες ροές των μεταναστών και να εκμεταλλευτεί τη μετανάστευση, για να αποφύγει τη δημογραφική συρρίκνωση, να σώσει τα ασφαλιστικά της συστήματα από την αναπόφευκτη κατάρρευση, και να δημιουργήσει μια πιο ανταγωνιστική οικονομία και πιο ανοικτή και πλουραλιστική κοινωνία, ανεκτική προς το διαφορετικό.